آزربایجان - مرگ تدریجی دریاچه اورمیه

اسدالله افلاکی: ضرباهنگ مرگ برای دریاچه اورمیه که از 16 سال پیش آغاز شده بود اینک بیش از پیش شتاب گرفته است.

خشک‌شدن دوسوم دریاچه اورمیه نشان از آن دارد که دومین دریاچه شور جهان (به روایتی شورترین دریاچه جهان) لحظه‌به‌لحظه به مرگ نزدیک‌تر می‌شود؛ با وجود این، هنوز این هشدارها نتوانسته است خواب مسئولان ذی‌ربط را آشفته کند تا آنجا که از حداقل اقدامات اجرایی هم طفره می‌روند که اگر جز این بود مسئولان وزارت نیرو برای بازکردن دریچه سدها و پلمب 30هزار چاه غیرمجازی که در محدوده حوضه آبخیز دریاچه واقع شده، اقدامی کرده بودند. این دو راهکاری بود که چندی پیش در نشست مسئولان عالی رتبه محلی و کشوری در دستور کار قرار گرفت و وزارت نیرو ملزم به اجرای آن شد اما با گذشت چند‌ماه هنوز اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. آنطور که مهندس محمد درویش می‌گوید، اکنون سطح آب دریاچه اورمیه هشت متر کاهش یافته است کاهشی که طی 12هزار سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

6/3 متر تا خشک شدن کامل دریاچه اورمیه

این کارشناس محیط‌زیست که اخیرا برای بررسی اثر سدهای احداث شده در بالادست حوضه آبخیز دریاچه اورمیه در ایجاد وضعیت موجود، به این منطقه سفر کرده است، به همشهری گفت: در اردیبهشت سال 1375 بالاترین /تراز دریاچه اورمیه از سطح دریا (ارتفاع آب) ، 5/1278 متر ثبت شده اما 20 مهرماه امسال این تراز به 1270/06 متر رسیده است. این تفاوت به‌معنای آن است که تراز آب (ارتفاع آب) نزدیک به هشت متر کاهش یافته است // درحالی‌که بنا بر مطالعات سازمان زمین‌شناسی طی 12 هزار سال گذشته این افت تراز (کاهش ارتفاع آب) سابقه نداشته است. عمق فاجعه آنگاه آشکار می‌شود که بدانیم ارتفاع کف بستر دریاچه اورمیه از سطح دریا 1267 متر است براین اساس، اگر 3/6 متر دیگر از ارتفاع آب کاسته شود دریاچه اورمیه کاملا خشک می‌شود. درویش می‌افزاید: همین الان هم دوسوم دریاچه خشک شده و در حال حاضر، در عمیق‌ترین بخش دریاچه اورمیه یعنی نیمه شمالی آن، عمق آب در بهترین حالت به 3/6 متر رسیده است درحالی‌که عمق دریاچه اورمیه در این محدوده 12 متر بوده است. این آمارها آخرین هشدارهایی است که اگر نسبت به آنها بی‌تفاوت باشیم به‌زودی دریاچه اورمیه همچون دریاچه اورال خشک خواهد شد و تبعات ناگوار آن گریبان میلیون‌ها نفر در منطقه را خواهد گرفت.

دزدیدن آب‌های دریاچه سدها

این فعال محیط‌زیست درادامه به نکته جدیدی اشاره می‌کند که تا پیش از این، کمتر کسی به آن پرداخته است. او می‌گوید: در بالادست سدهایی نظیر سد حسنلو، شهر چای، ساووج بولاق (مهادباد) و سدشهید کاظمی (زرینه‌رود) که در حوضه آبخیز دریاچه اورمیه احداث /شده دزدیدن آب از دریاچه به سدها به‌شدت رایج است. آبی که قرار است صرف کشاورزی و شرب در پایین دست شود و بخشی از آن هم حقابه دریاچه اورمیه است با موتور پمپ‌های بی‌شمار به غارت می‌رود. مسئول سد جیغاتی هم از غارت آب باخبر است اما ظاهرا توان مقابله با دزدان آب را ندارد. ‌روندی که اکنون در بالادست سدهای منطقه وجود دارد سبب ایجاد این تصور می‌شود که پدیده خشکسالی در حال وقوع است درحالی‌که مسئله چپاول آب در بالادست است که اثرات ناگوار آن در پایین‌دست به‌صورت خشکسالی آشکار می‌شود. بخش جالب ماجرا این است وزارت نیرو با سدسازی عملا باعث تسهیل آب دزدی می‌شود درحالی‌که اگر سدی وجود نداشته باشد امکان دزدی آب با این سهولت از رودخانه وجود ندارد.

درویش ضمن انتقاد از بی‌توجهی مسئولان وزارت نیرو به پدیده آب‌دزدی از دریاچه به سدها تصریح می‌کند: در شرایطی که دریاچه اورمیه با بحران مواجه است چگونه است که مسئولان سه استان ذی‌ربط (آزربایجان‌شرقی، آزربایجان غربی و کردستان) چشم به این دزدی آشکار می‌بندند. این درحالی است که روستاییان پایین‌دست از چپاول آب دریاچه سدها به‌شدت ناراضی‌اند. برای نمونه، روستائیان محمدیار (منطقه‌ای بین اورمیه و ساووج بولاق) از برداشت غیرمجازآب از سد حسنلو ناراحت بودند آنها می‌گفتند این رویه باعث خشک شدن اراضی کشاورزی ما شده درحالی‌که در بالادست سد حسنلو، اراضی مرتعی و دیم تبدیل به کشت آبی شده است.

ندانم‌کاری مسئولان

او می‌گوید: در سفر به اورمیه در بسیاری از مناطق، دپوهای بزرگ سیب‌های پادرختی به چشم می‌خورد. کشاورزان می‌گفتند، این سیب‌ها را کیلویی 160 الی 170تومان می‌فروشند درحالی‌که به گفته آنها پول دریافتی، حتی هزینه کارگر و حمل‌ونقل سیب‌ها را تأمین نمی‌کند. با وجود این، مسئولان جهادکشاورزی اعلام کرده‌اند که تولید سیب استان در سال‌جاری نسبت به سال گذشته 41 درصد افزایش داشته است حال آنکه وضعیت حوضه آبخیز دریاچه اورمیه دچار خشکسالی ضعیف تا متوسط بوده است آیا افزایش تولید سیب با این کیفیت با توجه به این شرایط موجب افتخار است؟ این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به معاهده «باری» یادآور می‌شود: طبق این معاهده که آبان‌ماه 87 میان مسئولان استان‌های آزربایجان‌غربی، آزربایجان شرقی و کردستان، مسئولان وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط‌زیست و جهادکشاورزی به امضا رسید مقرر شد اولویت اول برگشت دریاچه اورمیه به وضعیت نخست باشد که برای رسیدن به این هدف، متناسب با خشکسالی، تولیدات کشاورزی محدود شود و تمهیدات دیگری هم ازجمله تغییر شیوه آبیاری سنتی به مدرن در دستور کار قرار گیرد. اما اکنون بی‌توجه به این معاهده، کشاورزان با کف‌شکنی، عمق چاه‌ها را که قبلا پنج الی شش متر بود به 60 متر رسانده‌اند تا سیبی تولید کنند که فروش آن حتی هزینه حمل‌ونقل آن را کفایت نمی‌کند! این مورد نشان می‌دهد که مسئولان به این معاهده پایبند نیستند که اگر بودند نباید سطح آب دریاچه ارومیه از سال87 تا امروز چهار متر کاهش پیدا کند.

درویش می‌افزاید: در این میان کشاورزان محلی نگران سم چینی هستند که دیگر کارساز نیست، نگران افزایش دستمزد کارگر هستند و نگران همه‌‌چیز هستند جز خشک شدن دریاچه اورمیه. در واقع تنها چیزی که به آن فکر نمی‌کنند خشک شدن اورمیه است. بدیهی است وقتی مسئولان جهادکشاورزی و مسئولان استانی متوجه این خطر نیستند چطور می‌توان انتظار داشت که یک کشاورز محلی نگران خشک شدن دریاچه اورمیه باشد.

منبع گزارش:

http://tinyurl.com/946l4zn