چند و چون دریاچه های اورمیه آزربایجان (ایران) و وان ترکیه نیز اکنون وضعیت یک بام و دو هوا را پیدا کرده است. مقایسه عکس های هوایی 1984 و 2010 تنها نشانه ای از یک فاجعه انسان ساخت است. درشرایطی که مزارع و مراتع اطراف دریاچه اورمیه همانند گذشته سبز و خرم هستند، چونان کویر مرکزی تفدیده و داغدار جرعه ای آب گردیده است.
دریاچه وان در شرق ترکیه با وسعت 3755 کیلومتر مربع با آبی شور و قلیایی بزرگترین دریاچه کشور ترکیه می باشد. بیشینه ژرفای وان به 451 رسیده و تنها گونه ماهی که توانایی زیست در این آب شور و قلیایی را داشته است گونه Chalcalburnus tarichi از کفال ماهیان دریای سیاه می باشد که از این خانواده 3 گونه از اوایل قرن بیستم تا سال های 1930 با موفقیت کامل در دریاچه خزر رها سازی گردیده اند. این کفال مقاوم یکی از مطلوب ترین غذاهای مردمان شهر وان را تشکیل داده است.
در سال های نه چندان دور که هنوز اورمیه، اورمیه بود و پس از بارندگی های فراوان و فشار آب شیرین ورودی از رودخانه ها به مصب خود در دریاچه، آبزیان توانایی مهاجرت از مصب رودی به رود دیگر از طریق دریاچه اورمیه را دارا بودند. در کتاب روزشمار تاریخ ایران به مورد جالبی درباره دریاچه اورمیه اشاره شده است:
هفدهم اردیبهشت ماه سال 1309: زلزله شدیدی در شهر سالماس (سلماس) حادث شد. شهر سالماس (سلماس) و شهر کهنه (کوهنه شه هه ر) و دهات اطراف را ویران و منهدم ساخت. تمام مردم منطقه زیر آوار رفتند. نظامیان توانستند فقط 300 نفر را از زیر آوار نیمه جان بیرون بیاورند. در اثر این زلزله صد ها کیلومتر راه شکاف برداشت. آب های زیر زمینی بیرون آمد و دریاچه اورمیه پر از آب شد.
مراجعه به نقشه جغرافیایی و یا Google earth به راحتی بیانگر فاصله نه چندان دور این دو آبخیز یعنی دریاچه وان و دریاچه اورمیه می باشد. پس چگونه است که وان کماکان مملو از آب است ولی اورمیه آتشناک شده و برخاک نوح و سهند، دوکشتی مسافربری آن، بربستر شوره زار غریبانه درغلتیده اند؟
عکس هوایی سال 2010 عمق فاجعه انسان ساخت را بدون هیچ تفصیر هویدا ساخته است. حضراتی که تغییرات اقلیم را تنها مقصر خشکیده شدن اورمیه معرفی می نمایند آیا سرسبزی بوستان ها و مراتع اطراف اورمیه و یا وان سرریز از آب را تا کنون ندیده اند؟ این چگونه تغییر اقلیمی است که زمین ها تا لب بستر سابق دریاچه سبزاند و خرم ولی دریغ از جرعه آبی لب شور در چیچست؟
منبع مقاله فوق: شخصی به نام آقای مهران کوشان می باشد
http://tinyurl.com/5vm7vc4
مطلبی هم در نقد مقاله فوق از آقای بهروز
مطلب دو بخش اصلی دارد. در ابتدا نویسنده دو دریاچه ی اورمیه از ایران و وان از ترکیه را مقایسه کرده و با اشاره به عدم کاهش ارتفاع سطح آب دریاچه ی وان اثرات تغییرات اقلیمی بر روی دریاچه ی اورمیه را رد کرده است. سپس وی با اشاره به تصاویر ماهواره ای ادعا نموده است که وجود نواحی سبزرنگ قابل توجه در این تصاویر نشان دهنده ی عدم وقوع تغییرات اقلیمی در منطقه است. بر این مطلب چند نقد اساسی دارم.
اول اینکه به نظرم اینکه بگوییم چون دریاچه های اورمیه و وان به هم نزدیک هستند پس می شود آن ها را با هم مقایسه کرد اشتباه و گمراه کننده است. فاصله ی اندک دو پدیده از نظر مسافتی دلیلی بر شبیه بودن آن ها و قابل قیاس بودنشان نیست. فاصله ی نوار شمالی و کویر مرکزی ایران کمتر از فاصله ی این دو دریاچه است اما آیا می شود به دلیل این فاصله ی کم این دو سیستم را با هم مقایسه کرد؟
دوم اینکه تقریبا به همان فاصله ی دریاچه ی وان از اورمیه، دریاچه ی سوان در ارمنستان است که نمودار ارتفاع سطح آبش در تصویر زیر دیده می شود. اگر استدلال نویسنده در مقایسه ی دو دریاچه به دلیل کم بودن فاصله اشان درست باشد پس می شود اورمیه و سوان را هم با هم مقایسه کرد که در این صورت شرایط فعلی اورمیه جای شکر خواهد داشت
سوم اینکه چه کسی گفته دریاچه ی وان تحت تاثیر تغییرات اقلیمی نیست؟ آلتونکایناک و سن در مقاله اشان که در انتهای این مطلب معرفی اش کرده ام می نویسند:
In recent years, significant lake level fluctuations have occurred and can be related to global climatic change.
که نشان می دهد این دریاچه نیز از نظر ارتفاع سطح آب دچار نوساناتی بوده است که به دلیل تغییرات اقلیمی هستند. بنابراین اینکه صرفا به دلیل عدم کاهش مستمر ارتفاع سطح آب بگوییم تغییرات اقلیمی بر این دریاچه موثر نبوده است چندان صحیح و معتبر نیست مگر اینکه برایش مرجع علمی مناسبی ذکر شود.
اما چهارم. همانطور که گفتم نویسنده در بخش دوم مطلب با استناد به تصاویری که از Google Earth ذخیره کرده است ادعا می کند که چون در تصاویر پوشش گیاهی دیده می شود پس منطقه تحت تاثیر تغییرات اقلیمی نبوده است. به گمانم این کوتاه مدت ترین برداشتی است که از تغییرات اقلیمی دیده ام. همانطور که در کامنتم زیر اصل مطلب روی ایرن هم گفتم اگر قرار بود شناسایی وقوع یا عدم وقوع تغییرات اقلیمی از طریق مرور کردن تصاویر Google Earth و بررسی میزان سبز بودن آن ها صورت بگیرد باید اقلیم شناسان هر روز صبح روی گوگل حرکت می کردند بدون توجه به داده های گذشته در مورد اثرات تغییرات اقلیمی بر اساس رنگ نقشه تصمیم می گرفتند.
باید یادآوری کنم که تغییرات اقلیمی یک پدیده ی بلندمدت است که دانشمندان برای شناسایی آن در تلاش برای بازیابی متغیرهای اقلیمی در بازه های چند صد و هزار ساله هستند. حالا چطور ممکن است که یک تصویر که در واقع نشان دهنده ی پوشش گیاهی یک منطقه در یک لحظه ی خاص است بتواند ورودی تصمیم ما برای وجود تغییرات اقلیمی باشد.
در نهایت به گمانم استدلال نویسنده در هر دو بخش مطلب بسیار ضعیف و تنها بر مبنای یک قیاس غیر علمی و نامعتبر است. در واقع نه مقایسه ی دو دریاچه صرفا به دلیل نزدیک به هم بودنشان روش درستی برای رد اثرگذاری تغییرات اقلیمی بر دریاچه ی اورمیه است و نه گرفتن یک عکس ماهواره ای و بررسی مقطعی میزان پوشش گیاهی یک منطقه در یک روز سال.
من با جان کلام نویسنده موافقم که شاید تغییرات اقلیمی به آن اندازه که ادعا می شود (حدود هفتاد درصد) در کاهش ارتفاع سطح آب دریاچه اورمیه موثر نباشد اما ... اما بر این باورم که اگر قرار است این موضوع روشن شود بایستی این کار بر اساس یک مطالعه ی صحیح و مبتنی بر یک روش علمی قابل قبول انجام شود، نه بر پایه ی یک مدل بسیار انتزاعی و غیر علمی.
AU - Altunkaynak, A.
AU - Şen, Z.
T1 - Fuzzy logic model of lake water level fluctuations in Lake Van, Turkey
JF - Theoretical and Applied Climatology
Y1 - 2007-11-01
http://tinyurl.com/63dps6v
