تداوم سیاست سدسازی در ایران

اومود اورمولو

بر اساس گفته‌های مدیر عامل شرکت منابع آب ایران حدود 108 سد در حال ساخت می باشد که اغلب سدها بزرگ بوده و 29 سد باقی‌مانده اولویت دارند. محمد حاجی رسولی با اشاره به برنامه ششم توسعه برای ساخت 29 سد الویت‌دار برای تامین آب شرب از آبگیری 6 سد در غرب ایران خبر داده است.  وی با اشاره به برنامه پنجم توسعه از اتمام ساخت 173 سد خبر داده و اظهار نموده است که بجز در حوضه آبریز خزر که در برنامه هفتم توسعه حدود 10 تا 15 سد قابل اجراست ، دیگر ظرفیتی برای ساخت سد نداریم.

کارشناسان بی‌طرف آب و محیط زیست سیاست سدسازی در ایران را از جمله عوامل تعیین کننده در خشکاندن دریاچه‌ها و تالاب‌های متعدد از جمله دریاچه‌ اورمیه معرفی میکنند. بر روی حوضه آبی دریاچه اورمیه بیش از 74 سد ساخته شده است که لیست اسامی سدها قبلا در وبلاگ اخبار دریاچه اورمیه به تفصیل گردآوری شده است.

رکورد کمترین بارش پاییزی در 67 سال گذشته در ایران

با توجه به آمار رسمی دولتی پاییز امسال کم بارش ترین سال در طی 67 سال گذشته بوده است. برای مثال میزان بارش  پاییزی در استان‌های آزربایجان غربی و آزربایجان شرقی ۱۱۵ میلی‌متر گزارش شده که نسبت به مدت مشابه 20% کاهش را نشان می‌دهد و در مقایسه با 50 سال گذشته با 15% افت مواجه میباشد. در خوشبینانه‌ترین حالت اگر نیمی از روزهای باقی‌مانده زمستان هم یکسره باران ببارد، تاثیر چندانی بر کاهش‌ بارندگی ماه‌های گذشته نخواهد داشت. در دیگر سو کاهش بارندگی در سالهای اخیر سبب استفاده بیش از حد و نابجا از منابع آبی غیرقابل برگشت زیرزمینی را به همراه آورده است. جغرافیای ایران سالهاست که با خشکسالی مواجه هست، برای مثال گزارشاست دولتی و رسمی حاکی از خشکسالی متوسط در حوضه دریاچه اورمیه حدود 70% و خشکسالی بسیار شدید حدود 15% می باشد در حالیکه 10 از جغرافیای ایران دچار خشکسالی بسیار شدید، 40% خشکسالی شدید و 38% دچار خشکسالی متوسط گزارش شده است. 

مرکز پژوهش‌های مجلس ایران نیز از بحرانی‌تر شدن وضع آب و تغییرات اقلیمی مثل افزایش دما و کاهش بارندگی در 15 سال گذشته خبر داده است. در گزارش یاد شده علاوه بر ارائه آمار کاهش بارندگی در طی 10 سال گذشته، به تبعات کاهش بارش و کاهش حجم جریان‌های سطحی نیز پرداخته و تاکید کرده که در 10 سال گذشته حدود 44%، حجم روان‌آب‌ها کاهش یافته است. در بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است؛ در حال حاضر حدود 120 میلیارد مترمکعب از ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی از دست رفته است. با توجه به کل ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی ایران که رقمی حدود 500 میلیارد مترمکعب است، می‌توان گفت حدود یک‌چهارم ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی ایران نابود شده‌اند. آمارهای رسمی حکایت از آن دارد که در ایران حدود 760 هزار حلقه چاه وجود دارد که حدود 420 هزار حلقه آن مجاز و حدود 340 هزار حلقه آن نیز غیرمجاز است، یعنی در خوشبینانه‌ترین حالت 45% کل چاه‌های موجود در ایران غیرمجاز هستند. علاوه بر کاهش باران در ایران آمارها حاکی از گرم شدن 2 درجه‌ای جغرافیای ایران طی 48 سال گذشته می باشد.
کاشت بیش از حد مجاز چغندرقند در آزربایجان غربی

استاندار آزربایجان غربی در نشستی با مدیران عامل پنج کارخانه قند آزربایجان غربی با توجه به شرایط دریاچه اورمیه و کم‌آبی از افزایش کاشت چغندرقند به عنوان یک محصول آب‌بر انتقاد نموده و کاشت چغندرقند را متضاد با منافع آزربایجان غربی اعلام نمود. در عین حال محمد مهدی شهریاری خواستار نظارت دقیق جهاد کشاورزی در مورد میزان سهمیه چغندرقند آزربایجان غربی را خواستار شد. در مقاله‌ای تحت عنوان "سیاست ترویج کاشت چغندر قند به بهای خشک کردن دریاچه اورمیه" دقیقا به سیاست آگاهانه تشویقی کارخانه قند اورمیه در ترویج کاشت چغندقند به تفصیل سخن گفته‌ام، در عین حال باید افزود سیاستهای تشویقی کارخانه چغندرقند اورمیه و عدم نظارت سازمان جهاد کشاورزی در سالهای گذشته سبب ترویج و توسعه سیاست کاشت چغندرقند در اورمیه شده و به باورم در سال پیش‌رو نیزمطمئنا شاهد افزایش کاشت چغندرقند، این محصول آب‌بر در اورمیه و آزربایجان غربی خواهیم بود.

پرویز کردوانی: دریاچه اورمیه را خشک کنید و یک پارک گیاهی و حیوانی بسازید

اومود اورمولو

پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران که با مسائل عجیب و غریب در مورد دریاچه اورمیه شهره می باشد به تازگی گفتگوئی با سایت دولتی ایسنا داشته و اینبار نیز به  طور قطعی تر از لزوم خشک کردن دریاچه اورمیه و ساخت پارک گیاهی و حیوانی سخن گفته است.

بنا به نظرات آقای کردوانی مهمترین عامل خشک شدن دریاچه اورمیه حفر بیش از حد چاه های مجاز و غیرمجاز می باشد و ربطی به سیاست های سدسازی دولت ایران در حوضه آبی دریاچه اورمیه ندارد. کردوانی در بخش دیگری از سخنانش گفت:

برای پر کردن دریاچه اورمیه اکنون 28 میلیارد مترمکعب آب نیاز هست و اگر فرض را بر این بگذاریم که سالیان 1 میلیارد مترمکعب آب به دریاچه اورمیه سرازیر گردید حدود 28 سال طول می کشد تا دریاچه اورمیه پر گردد. 

کردوانی متذکر شد که در اطراف دریاچه اورمیه 6 هزار چاه مجاز و 18 هزار چاه غیرمجاز حفر گردیده و طی این مدت 204 هزار هکتار از اراضی دریاچه اورمیه به دلیل پس روی آب به شوره زار مبدل شده است.

وی علت وجود چاه های مجا و غیرمجاز در منطقه را "فلج اقتصادی" در منطقه و وخامت اوضاع اقتصادی منطقه بیان نمود. وی انتقال آب به دریاچه اورمیه را خیانت نامیده و بهترین راه را خشک کردن کامل دریاچه اورنیه و و تبدیل آن به پارک گیاهی و حیوانی در دنیا معرفی نموده است.

سخنان کردوانی در مورد خشک کردن کامل دریاچه اورمیه در صورتی بیان میشود که اکنون بیش از 85% دریاچه اورمیه تماما بر اثر سیاست های سدسازی دولت ایران در آزربایجان جنوبی و حوضه آبی دریاچه اورمیه خشک گردیده ولی با این همه بنا به نظر صدها کارشناس بی طرف اکنون نیز می توان دریاچه اورمیه را نجات داد ولی بی تردید اراده‌ای برای این منظور در دولت ایران وجود خارجی ندارد. در صورت خشک شدن کامل دریاچه اورمیه میلیونها انسان مجبور به ترک آزربایجان جنوبی و مبدل شدن وطنمان به کویر نمک خواهیم بود که بی تردید فاجعه زیست محیطی قرن همین خشک شدن دریاچه اورمیه بر اثر سیاست های غلط میحط زیستی و آبی دولت ایران صورت پذیرفته.

خشكیدگی یك مناظره بی‌حاصل

اومود اورمولو: مناظره ای که روز جمعه از شبکه یک سیما در مورد خشکاندین دریاچه اورمیه پخش خود به بهترین شکل ممکن وضعیت دریاچه اورمیه و به اصطلاح قدم های پیش رو را مشخص می ساخت، جاییکه مسببین اصلی خشک شدن دریاچه اورمیه حول یک میز نشسته بودند. در مناظره که هیچ یک از متدهای علمی یک بحث زیست محیطی بی طرف را نداشت سخنان و ادعاهای متعددی در مورد علل خشک شدن دریاچه اورمیه و قدم های احتمای احیاء دریاچه بیان گردید بدون اینکه به مهمترین عامل خشک شدن دریاچه اورمیه یعنی سدسازی دولت ایران در آزربایجان جنوبی که توسط وزارت نیرو طی ده های گذشته صورت گرفته و می گیرد پرداخته شود. علارغم گذشت 15 سال از شروع پروسه خشک شدن دریاچه اورمیه هنوز هم که عامل اصلی خشک شدن دریاچه اورمیه با استفاده از شیوه های علمی و نظرات کارشناسان منطقه و جهان مشخص نگردیده خود نشان از نوع نگرش امنیتی دولت ایران به مسئله دریاچه اورمیه و عدم تغییرش می باشد. مسئله ای که می باید با استفاده از نظرات کارشناسان و سازمانهای جهانی و شیوه های علمی بررسی شده و راه حل های منطقی و قابل اجرائی برای آن ارائه گردد از سوی سازمانهائی که خود عامل اصلی خشکیدن دریاچه اورمیه می باشند و اشخاصی که خود نه نماینده مردم منطقه بلکه برآمد باندبازی های متعددی هستند بی شک نمی توانند دردی از دردهای دریاچه اورمیه را دوا کنند، چون مسئله دریاچه اورمیه سالهاست که از محدوده یک مسئله ملی خارج شده و به موضوعی بین المللی و جهانی مبدل گردیده است.

آقای ناصر کرمی در صفحه فیسبوک شخصی اش به موضوع مناظره پرداخته و مسائلی درخور را در همین مورد ابراز داشته که جای تامل می باشد.         

نویسنده:ناصر کرمی

مناظره روز جمعه شبكه یك سیما درباره خشكیدگی دریاچه اورمیه توجه گسترده دلمشغولان این موضوع را جلب كرد. با این وجود محتوای مباحث مطرح شده چندان امیدی را برنینگیخت.

نه فقط امید احیای دریاچه اورمیه بلكه حتی این امید را كه با این مایه از سطح تخصص و انگیزه و اراده كه در میان نهادهای مرتبط وجود دارد، بتوان كاری جدی در این زمینه انجام داد. حرف‌های مطلقاً غیركارشناسی، تصورات غلط و غیرعلمی و ادعاهای نه‌چندان صادقانه متأسفانه این نگرانی را برمی‌تابد كه با وجود وعده‌های رئیس‌جمهوری، برای نگین شمال غرب ایران چندان روزنه امیدی گشوده نیست. در این باره می‌توان به نكات زیر اشاره كرد:

1- نظرسنجی پیامكی برنامه، خود بیانگر نگاه غلط و غیركارشناسی طراحان مناظره نسبت به موضوع بود. از مردم خواسته بودند بگویند برای نجات دریاچه اورمیه موافق كاهش میزان آب تخصیصی به بخش كشاورزی هستند یا نه؟ انتظار دارید یك معلم در اراك یا یك كارمند ثبت احوال در اصفهان به این سوال چه جوابی بدهند؟ طبیعی است كه بگویند آری! همچنان كه نتیجه نظرسنجی هم همین بود. نكته این است كه آیا مردم محلی آمادگی مشاركت مسئولانه برای نجات دریاچه و پرداخت هزینه در این باره را دارند یا نه؟ آنها هستند كه جوابشان به این سوال مهم و اثرگذار است، نه كسانی كه در این باره چندان ذینفع نیستند.

2- هر 6 فرد حاضر در مناظره تأكید داشتند كه تغییر اقلیم یكی از دلایل خشكیدگی دریاچه اورمیه است. مهم‌ترین غلط علمی مصطلح در مناظره نیز همین بود. كدام تغییر اقلیم؟ بر مبنای كدام تغییر معنادار روندهای اقلیمی؟ جالب است كه فقط معاون وزیر نیرو در این باره به یك آمار مشخص اشاره كرد؛ اینكه این منطقه در 5 سال اخیر با كاهش بارش روبه‌رو بوده است. جالب‌تر این است كه خود او 30 ثانیه قبل (بله، واقعا 30‌ثانیه قبل!) اشاره كرده بود كه روند واپس‌نشینی دریاچه از 15 سال پیش آغاز شده است. مضاف برآنكه در این 5 ‌سال، اساساً تمام ایران با كاهش بارندگی روبه‌رو بوده است و نه فقط حوزه شمال غرب. از سوی دیگر، اگر بنابر آمار 5 ساله باشد، بلااستثنا تمام نقاط جهان در این 5 سال دچار تغییر اقلیم شده‌اند. چون قطعاً میانگین بارش و دمای این 5 سال هر جا در جهان با 5 سال قبل از آن , و همچنین به طور كلی با میانگین 100 ساله تفاوت دارد، قدری بیشتر یا كمتر. اما اینها نوسان معمول اقلیمی است و نه تغییر اقلیم. در 40 هزار سال گذشته دریاچه اورمیه خشكسالی‌های خیلی وخیم‌تر و ترسالی‌های خیلی پربارش‌تر را از سر گذرانده است، اما وضعیت كنونی آن در همه 40 هزار سال گذشته بی‌سابقه است. پس، تأكید بر تغییر اقلیم (كه بسیار از نظر اقلیمی بحث بی‌پایه و غلطی است) فقط برای فرار از مسئولیت‌ها انجام می‌شود.

نكته نگران‌كننده در این‌باره، سطح دانش وزارت نیرو درباره موضوعی مثل اقلیم است. آیا این وزارتخانه واقعا گمان می‌كند با آمار 5‌ ساله می‌توان مدعی تغییر اقلیم بود؟ با همین سطح دانش كارشناسی این همه سد را ساخته و این همه راه بر رودخانه‌ها بسته‌اند؟

3- یك نكته جالب تصور استاندار آذربایجان غربی درباره دلیل تغییر شرایط اقلیمی است. او می‌گوید دام‌ها اضافه بر ظرفیت مراتع هستند و نابودی پوشش گیاهی باعث كاهش رطوبت و در نتیجه كاهش بارندگی منطقه شده است. نكته این است كه تقریبا منشأ حتی یك قطره از بارانی كه در ایران می‌بارد، خود سرزمین ما نیست. آبی كه در ایران بخار می‌شود، احتمالاً هزاران كیلومتر دورتر بر فراز هیمالیا تراكم یافته و می‌بارد. آنچه استاندار می‌گوید، آیا بیانگر سطح گزارش‌های كارشناسی است كه در اختیار او قرار گرفته‌اند تا ماجرا را مدیریت كند؟

4- معاون وزیر نیرو مشتاقانه از آمادگی این وزارتخانه برای انتقال آب بین حوضه‌ای گفت. جایی دیگر را بدبخت كنند تا شاید زخم اورمیه كمی التیام پیدا كند. به نظر می‌رسد این وزارتخانه فقط توسط گروهی از مهندسان سیویل كاسبكار اداره می‌شود. شاید لازم باشد چندنفری كارشناس محیط‌زیست چشم و دل‌سیر هم استخدام وزارت نیرو شوند.

5- نماینده اورمیه علناً می‌گوید كه از جای دیگر آب بیاورید و كاری به كار سدها و كشتزارهای آذربایجان غربی نداشته باشید. خیلی هم بر این تصور پامی‌فشارد. اگر او را نماینده افكار عمومی منطقه و اذهان مردم محلی بدانیم، باید بگوییم نجات اورمیه تقریباً ناممكن است! 6- نماینده سازمان حفاظت محیط‌زیست در دفاع از سازمان متبوعش می‌گوید كه 10 سال پیش ما نامه داده‌ایم و خطر در پیش‌رو را گوشزد كرده‌ایم. بله، زحمت كشیده و 10 سال پیش یك نامه داده بودند (همان زمان هم روزنامه‌ها پر بود از اخبار و گزارش‌هایی مبنی بر آغاز روند عقب‌نشینی دریاچه اورمیه) اما بعد چه كار كرده بودید؟ با وجدان راحت رفته بودید پی‌ كارتان؟

7- جالب است كه همه از ساخت بدون ضابطه 70 سد و حفر غیرمجاز 30 هزار چاه سخن می‌گویند و هیچكس نمی‌گوید كه این سدها قارچ خودرو نیستند كه یك شبه و خود‌به‌خود سبز شده باشند و چاه عمیق هم توالت انفرادی نیست كه بشود یواشكی گوشه حیاط آن را ساخت.

وزارت نیرو چرا بدون ارزیابی فنی و دقیق این سدها را می‌ساخته، محیط‌زیست چرا به ساخت این سدها مجوز می‌داده و اگر بدون مجوز او می‌ساخته‌اند چرا مانع‌شان نمی‌شده و چه كسی باید جلوی حفر چاه‌های غیرمجاز را می‌گرفته؟ چرا نگرفته؟ و چرا حالا رسماً قصورش را نمی‌پذیرد؟

8- متأسفانه هیچكدام از طرف‌های مناظره حتی یك بار به دلیل اصلی خشك‌شدن دریاچه، ‌یعنی رویكرد به كشاورزی ناپایدار به طور اعم و تغییر الگوی كشت از انگور به سیب، به طور اخص، اشاره نمی‌كند.

9- درباره نقش میانگذر خیلی گذرا صحبت شد، در حالی كه قطعاً میانگذر (با توجه به تأثیر آن در تالابی‌شدن دریاچه و افزایش تبخیر) حدود 20 درصد در كاهش سطح آب مؤثر بوده است.

10- متأسفانه مناظره با جمع‌بندی‌های پادرهوای غلطی به اتمام رسید، اینكه همه مشكل زیر سر راندمان پایین مصرف آب در حوزه پیرامونی دریاچه است و با چه بهبود این مؤلفه مشكل دریاچه تقریباً حل خواهد شد. تقلیل ماجرا به چنین موضوع تكنیكی كاملاً در دسترس و امیدبخشی، شاید ناشی از مهارت مدیران دولتی در تقلیل ماجراهای بحرانی و حاد به نكات بدیهی و پیش‌پا افتاده است. دامی كه متأسفانه نماینده افكار عمومی هم در آن گرفتار شد و اجازه داد مناظره با این خوش‌بینی به اتمام برسد كه با افزایش راندمان مصرف آب (كه ادعا شد كار كم‌هزینه و راحتی است و وزارت نیرو هم طرحش را آماده كرده) دوباره دریاچه اورمیه به پهنابی خروشان و پرآب تبدیل می‌شود.

سرانجام بحث: برخلاف تصور مدیران دولتی حاضر در مناظره، احیای دریاچه اورمیه كار بسیار دشوار و پرهزینه‌‌ای است. دست‌كم  نیمی از سدهای موجود باید برچیده شوند، این یعنی خارج‌شدن هزاران هكتار از اراضی منطقه از سطح زیركشت و تعطیلی ده‌ها هزار فرصت شغلی. دست‌كم 20 ‌هزار حلقه چاه باید كور شوند. هر چاه منبع معیشت یك یا چند خانواده است. این هم یعنی دست‌كم 100هزار دهان باز كه گرسنه می‌مانند و دولت باید سیرشان كند. الگوی كشت باید از سیب و دیگر محصولات پرمصرف به محصولات خشكی‌پسند تغییر كند. این یعنی دگرگونی كامل اقتصاد محلی منطقه. میانگذر باید به طور كامل برچیده شود. این یعنی یا میلیاردها دلار هزینه برای احداث میانگذری منطبق با اقتضائات اكولوژیكی دریاچه و یا مجاب‌شدن مردم محلی برای تردد خیلی طولانی‌تر.

اجرای این طرح‌ها یعنی برقراری یك دوره ریاضت اقتصادی در منطقه؛ یعنی تخصیص حجم عظیمی از منابع ملی برای كاهش اثرات این ریاضت بر مردم محلی. یعنی آمادگی دولت برای تعامل با صدها هزار مردم معترض محلی. متأسفانه در مناظره شفاف و صریح به این موارد اشاره نشد و فرصت مناظره از دست رفت؛ امیدواریم خود دریاچه از دست نرود. 

شور شدن آب چاه های کشاورزی بناب / وجود 4 هزار حلقه چاه غیرمجاز

اورمولو

آثار پسروی آب دریاچه اورمیه با گذر زمان بارزتر می گردد و در جدیدترین سلسله این آثارها "سعید برقی" فرماندار بناب خبر از افزایش شوری آب چاه های کشاورزی داده است. البته شوری آب چاه های کشاورزی تنها گوشه ای از آثار اولیه خشک شدن دریاچه اورمیه می باشد و مهمترین اثر خشک شدن دریاچه اورمیه مهاجرت اجباری میلیونها انسان ساکن آزربایجان جنوبی با ادامه روند تسریع خشک شدن دریاچه اورمیه طی سالهای پیش رو خواهد بود. علارغم اینکه بنا به گفته کارشناسان امور اقتصادی و کشاورزی توسعه سطح زیر کشت در آزربایجان جنوبی مقرون به صرفه نیست دولت ایران بنا به سیاست های کلان 34 سال گذشته مصر به تداوم توسعه کشاورزی در آزربایجان جنوبی می باشد که یکی از علایم توسعه کشاورزی نیز خشک شدن دریاچه ها و تالاب های آزربایجان جنوبی و وارد ساختن ضربات مهلکی بر محیط زیست آزربایجان جنوبی می باشد. برای آبیاری زمین های زیرکشت دولت ملزم به سدسازی می باشد و سدسازی مترادف با تامین آب بیشتر برای سیرابی مضارعی که محصولاتش صرفه اقتصادی ندارند نشان از چرخه ای قابل پیش بینی می باشد که نتیجه ای به جزء قتل عام طبیعت آزربایجان جنوبی را در پی نخواهد داشت. سرنوشت دریاچه آرال که با سیاست های توسعه کشاورزی و کاشت پنبه دولت شوری محکوم به فنا شد امروز دقیقا با تکرار همان سیاست های بر روی دریاچه اورمیه مواجه ایم.  

در دیگر سو بنا به آمارهای رسمی دولت ایران حدود 4.000 حلقه چاه غیرمجاز در شهرستان بناب وجود دارند که وجود این تعداد از چاه های غیرمجاز آب نشان از توسعه کشاورزی به قیمت بهره برداری بیش از حد از منابع آبی را نشان می دهد. مدیر جهاد کشاورزی بناب نیز در سخنرانی که در جمع کشاورزان آزربایجان شرقی داشته سطح زیر کشت محصولات زراعی بناب را بالغ بر 6 هزار و 300 هکتار به صورت باغات و 3 هزار و 850 هکتار به صورت صیفی جات و سبزیجات معرفی نموده است.

آب چاه‌های کشاورزی 7 شهرستان حاشیه دریاچه اورمیه شور شد

رئیس سازمان جهادکشاورزی آزربایجان شرقی گفت: با شور شدن آب چاه‌های کشاورزی در 7 شهرستان حاشیه دریاچه اورمیه، نیاز به تحقق آبیاری تحت فشار در اراضی کشاورزی استان بیش از پیش احساس می‌شود.

مسعود محمدیان ظهر امروز در نشست بررسی مسائل آبیاری تحت فشار در آزربایجان‌شرقی که با حضور مدیرکل دفتر توسعه سامانه‌های وزارت جهادکشاورزی برگزار شد، با اشاره به اینکه آزربایجان‌شرقی در محدوده اقلیم خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است، افزود: میزان متوسط بارندگی سالیانه در سال‌جاری نسبت به سال 90 کاهش فاحشی داشته و با شور شدن آب چاه‌های کشاورزی در 7 شهرستان حاشیه دریاچه اورمیه، نیاز به تحقق آبیاری تحت فشار در اراضی کشاورزی استان بیش از پیش احساس می‌شود.

وی گفت: افزایش راندمان آبیاری در مسیر انتقال آب اراضی، توزیع یکنواخت آب در مزرعه و کاربرد صحیح و اصولی آب در خاک با انجام برنامه‌ریزی مناسب آبیاری در مزارع و باغات اگر چه با سرمایه‌گذاری اولیه اجرا می‌شوند، اما برگشت سرمایه زمان کوتاهی داشته و موجب پایداری کشاورزی در منطقه می‌شود.

محمدیان به کسب رتبه اول آبیاری تحت فشار کشور توسط آزربایجان‌شرقی در سال گذشته اشاره کرد و افزود: استان آزربایجان‌شرقی از ظرفیت بالایی در بخش آب و خاک برخوردار است اما سنتی بودن فعالیت‌های کشاورزی در این استان موجب شده است نتواند به جایگاه واقعی خود در این بخش دست یابد.

وی با اشاره به اینکه روش‌های پیشرفته آبیاری در مقایسه با روش‌های سنتی، تا 40 درصد در مصرف آب کشاورزی صرفه‌جویی می‌کند، افزود: استفاده از شیوه‌های آبیاری سنتی در بخش کشاورزی و بازدهی پایین این نوع از آبیاری، چالش اصلی کشاورزی استان به شمار می‌رود.

رئیس سازمان جهادکشاورزی استان با بیان اینکه آزربایجان‌شرقی با یک میلیون و 200 هزار هکتار اراضی کشاورزی، دارای 800 هزار هکتار اراضی دیمی و حدود 400 هزار هکتار اراضی آبی است، افزود: در سال90 – 91 بیش از 13 هزار هکتار پرونده برای تبدیل به آبیاری تحت فشار تشکیل یافته که از این مقدار 7 هزار هکتار به اتمام رسیده و بقیه در حال اجرا است. 

محمدیان با بیان اینکه 250 میلیارد ریال برای انجام این طرح‌ها پیش‌بینی شده است، افزود: از این مبلغ بیش از 120 میلیارد ریال تسهیلات پرداخت و بقیه با تامین اعتبار پرداخت خواهد شد.

وی با بیان اینکه در سال90 شاهد افزایش 7 برابری عملکرد آبیاری نوین در آزربایجان‌شرقی نسبت به سال‌های گذشته بودیم، ادامه داد: پرونده 14 هزار هکتار از اراضی نیز برای تبدیل به آبیاری نوین در حال تکمیل شدن است که به دلیل عدم تخصیص اعتبار عملیاتی نشده‌اند.

محمدیان با بیان اینکه در سال‌جاری 4 هزار هکتار از اراضی پایاب سدهای استان تحت پوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفت، ادامه داد: برنامه پنج ساله‌ای برای تعیین تکلیف پایاب 143 سد و ایستگاه پمپاژ استان تدوین شده و مقرر شده تا برای انجام پایاب سدهای کوچک از محل اعتبارات استانی و پایاب سدهای بزرگ از محل اعتبارات ملی تامین اعتبار شود.

224 هزار هکتار اراضی پایاب سدها قابل تبدیل به سیستم‌های نوین هستند

وی با بیان اینکه در آزربایجان‌شرقی 150 هزار هکتار به عنوان پهنه مستعد برای توسعه آبیاری‌های تحت فشار در پایاب چاه‌ها شناسایی شده است، افزود: تنها در پایاب سدهای استان 224 هزار هکتار اراضی قابل تبدیل به سیستم‌های نوین وجود دارد.

رئیس سازمان جهادکشاورزی استان صرفه‌جویی در مصرف آب، سرعت بالای رویش گیاه، بکارگیری کود همزمان با آبیاری، جلوگیری از رشد بی‌رویه علف‌های هرز، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، برداشت راحت‌تر محصولات و افزایش کمی و کیفی محصولات را از مزایای به کارگیری روش‌های آبیاری نوین دانست و افزود: در حال حاضر مطالعات و عملیاتی کردن اقدامات در راستای اصلاح الگوی کشت گیاهان با در نظر گرفتن تمام جوانب، به هنگام کردن سند ملی الگوی مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی، تشکیل تشکل‌های بهره‌بردار آب کشاورزی و توانمندسازی بهره‌برداران و تشکل‌ها، اجرای روش‌های نوین آبیاری (آبیاری تحت فشار، لوله گذاری، پوشش انهار و...) اجرای طرح‌های آبخیزداری و جلوگیری از توسعه اراضی آبی برای حل مشکل دریاچه اورمیه در حال انجام است.

منبع آزاد خبر:

http://tinyurl.com/dxsxm3j

شناسایی 24 هزار حلقه چاه غیر مجاز در حوضه آبخیز دریاچه اورمیه

معاون امور عمرانی استاندار آزربایجان غربی از شناسایی 24 هزار و 700 چاه فاقد پروانه بهره برداری در حوضه آبخیز دریاچه اورمیه خبرداد.

به گزارش خبرنگار مهر، جواد محمودی ظهر جمعه در جمع اعضای  شواری منطقه ای مدیریت حوضه آبخیز دریاچه اورمیه افزود: بر اساس آخرین آمار اورمیه با 11 هزار و 408 حلقه چاه، فوشاچای (میاندوآب) با چهار هزارو 470 حلقه ، سایین قالا (شاهین دژ) با دو هزار و 98 حلقه و به ی کندی(بوکان) با دو هزار و هشت حلقه بیشترین تعداد چاه فاقد پروانه بهره برداری در حوزه آبخیز دریاچه اورمیه را دارند که ساماندهی آنان در اولویت قراردارد.

وی با بیان اینکه بیش از 15 هزار بهره بردار در طرح ساماندهی چاههای فاقد پروانه بهره برداری ثبت نام کرده اند، اظهارداشت: از مجموع بیش از 52 هزار و 851 چاه حفر شده در استان 15 هزار 693 بهره بردار با مراجعه به دفاتر پیشخوان دولت در طرح ساماندهی چاههای استان ثبت نام کرده اند.

محمودی هدف از اجرای این طرح را کنترل اضافه برداشت آب از منابع زیر زمینی دانست و اعلام کرد: امیدواریم با ساماندهی چاه های موجود و تحویل حجمی آب با گسترش شبکه های آبیاری تحت فشار بتوانیم میزان مصرف مازاد برنیاز مزارع کشاروزی استان را کنترل کنیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آزربایجان غربی نیز در جلسه کمیته استانی شورای منطقه ای مدیریت حوضه آبخیز دریاچه اورمیه گفت: در نیمه نخست امسال از حفاری هزار و 522 حلقه چاه فاقد مجوز در مناطق مختلف استان پیشگیری شده است.

به گفته نقی کریمی با این اقدام سالانه از برداشت حدود شش میلیون مترمکعب آب از سفره های زیرزمینی صرفه می شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آزربایجان غربی نیز در این نشست با بیان اینکه سالانه یک میلیارد و 400 میلیون مترمکعب آب از سفره های زیرزمینی حوضه آبخیز دریاچه اورمیه برداشت می شود، اظهارداشت: در صورت توسعه شبکه آبیاری تحت فشار علاوه بر مدیریت بهینه مصرف آب بیش از 716 میلیون مترمکعب آب صرفه جویی می شود.

در ادامه این جلسه مقرر شد تا مدت یک ماه آینده طرح جامع ساماندهی برداشت از آبهای زیرزمینی حوزه آبخیز دریاچه اورمیه و زمانبندی تکمیل و نهایی شدن اقدامات بررسی و تصویب شود.

آبهای زیرزمینی و منابع آب در آزربایجان غربی

آب های زیرزمینی

آب های زیرزمینی شامل چشمه ها – قنوات و چاه هاست. كل پتانسیل آب های سطحی قابل استحصال استان 5/5 میلیارد متر مكعب و پتانسیل آب های زیرزمینی 25 میلیارد متر مكعب می باشد كه 191/1 میلیارد متر مكعب از آب های منابع زیرزمینی استان به وسیله 4154 حلقه چاه عمیق و 28195 حلقه چاه نیمه عمیق استخراج می شود و به مصرف می رسد. 400 هكتار از زمین های كشاورزی استان آزربایجان غربی آبی هستند و روی هم رفته برای آبیاری هر هكتار مزرعه سالانه 10 هزار متر مكعب آب مصرف می شود. به عبارت دیگر 4 میلیارد متر مكعب آب در استان به مصرف كشاورزی می رسد كه با وجود ساخت چند سد در استان نزدیك به نیمی از آب كشاورزی و بیش از نیمی از آب شرب از آبهای زیرزمینی تأمین می شود كه البته به دلایل مختلف كاهش بارندگی (نصف سال گذشته در سال جاری)پائین بودن راندمان آبیاری كشاورز – حفر چاه های غیرمجاز و تخلیه سفره های زیرزمینی خصوصا برداشت های بی رویه و خارج از توان منابع افت آب های زیرزمینی را به دنبال داشته در بخشی از دشت های آزربایجان غربی زنگ های خطر را به صدا درآورده است و به همین منظور و به دلیل افت آب های زیرزمینی است كه در دست های فیرورق – كشمش تپه – قالقاچی و كهریز شهر اورمیه برداشت از منابع زیرزمینی در تاریخ 1/11/86 ممنوع شده است.

ج) آبهای معدنی

اصولا آب های معدنی به آب هایی اطلاق می گردد كه نسبت به آب های معمولی از نظر میزان مواد معدنی – نوع مواد معدنی و گاز و همچنین درجه حرارت تفاوت داشته باشند. گرمای این گونه چشمه ها می بایست از میانگین درجه حرارت چشمه هایی كه در ناحیه آب معدنی وجود دارند حداقل 10 درجه بالاتر باشد.

منشاء تشكیل آب های معدنی:

1- آب های جاری در سطح زمین

2-آب های گرم با منشا ء ماگمایی

3-آب های محبوس درسنگ های رسوبی

دسته اول : از طریق درزها و شكاف ها به اعمال زمین نفوذ كرده و به یك مخزن گرم می رسند. در اینجا به علت مجاورت با مخزن گرم كسب انرژی حرارتی نموده و دوباره از بین درزها و شكاف های دیگر به سطح زمین می رسند و در این مسیر به علت گرمای زیاد مقداری از مواد معدنی را نیز در خود حل می نماید. درجه حرارت این نوع آب ها از 40 درجه سانتی گراد نمی كند.

دسته دوم : در حقیقت نیمه آزاد شدن بخار اب های فراوان از ماگما هستند. تركیب این آب ها تابع سنگی است كه از آن منشاء گرفته و معمولا دارای درجه حرارت بالایی می باشند.

دسته سوم :آبهایی هستند كه در سنگ های رسوبی محبوس مانده و به نام آب های فسیل واتر (Fossile Water) معروفند. بعضی از اینگونه آب ها در زمان حفر چاه های نفت فرصت بالا آمدن و ظهور به سطح زمین می یابند. در ایران آب گرم های موجود در مناطق غیرآتشفشانی عموما مرتبط با گسل هایی هستند كه همواره به عنوان یك مجرا و معبر جهت عبور این آب ها عمل كرده اند. در مناطق فعال حتی پس از وقوع زلزله كه منجر به حركت این گسل ها می گردد. گاهی اوقات باعث تغییر مظهر چشمه های آب گرم یا گل آلود شدن آنها گشته است. درمجموع در سراسر ایران بیش از 360 چشمه آب معدنی وجود دارد كه تقریبا اكثر قریب به اتفاق آنها شناسایی و مطالعه شده اند وجود این چشمه ها علاوه بر ویژگی های درمانی كه مورد توجه مردم است از نظر انژری ژئوترمال (Geotrmal) یا جنبه های توریستی نیز اهمیت فراوانی دارند.آذربایجان غربی با دارا بودن چشمه

های معدنی مثل چشمه معدنی زندان سوغورلوی تیکان ته په (تخت سلیمان - تكاب) ،استخر به ی که ندی (بوكان) در داخل شهر، چشمه های كانی گراوان در بین جاده ساووجبولاق (مهاباد) و سردشت ، آب معدنی زنبیل شهر اورمیه ، چشمه معدنی ویشلق و ایواوغلی و شوربولاغ و بیلوار و زارعان و دسته دره خوی، آب گرم ایستی سو – آب گرم هفتابه و ... این استان با بیش از 30 حلقه چشمه انواع آب های گرم و معدنی حدودا نزدیك به 10% چشمه های كشور را به خود اختصاص داده است.

مهمترین آب گرم ها عبارتند از :

آب گرم احمدآباد سوغورلو (تخت سلیمان)

در 45 كیلومتری شهرستان تیکان ته په (تكاب) به فاصله 310 كیلومتری فرودگاه شهر اورمیه بین احمدآباد علیا و كوه زندان در حاشیه اثر تاریخی و بین المللی سوغورلو (تخت سلیمان)واقع شده است. این اب گرم خواص درمانی دارد.

آبگرم شوط

در 27 كیلومتری جنوب شرقی ماكو و به فاصله 265 كیلومتری از فرودگاه شهر اورمیه واقع شده است. این مجموعه بدون متولی و مورد استفاده عموم قرار می گیرد.

آبگرم ایستی سو- سالماس (سلماس)

در 69 كیلومتری جاده اورمیه و سالماس (سلماس) و در 45 كیلومتری فرودگاه شهر اورمیه واقع شده است. روزانه هزاران نفر به این محل مراجعه و از خواص درمانی آن استفاده می نمایند.

آب گرم گرا در 500 متری جاده ساووجبولاق (مهاباد) – سردشت و 240 كیلومتری فرودگاه شهر اورمیه واقع شده است. چشمه های آب معدنی چشمه معدنی شگفتی چالدران در دامنه كوه های آق بولاغ و شمال دهكده شگفتی در منطقه چالدران و در فاصله 223 كیلومتری از فرودگاه شهر اورمیه واقع شده است. چشمه معدنی آب گرم هفت آباد در 45 كیلومتری شهر اورمیه واقع شده است. 

چشمه معدنی آغ گل در 22 كیلومتری شمال غرب شهرستان خوی در مسیر خوی – قرهضیاءالدین به فاصله صد کیلو متری از سد آغ گل و در جوار قریه ای به همین نام قرار دارد. در كنار این چشمه ، چشمه های معدنی دیگری قرار گرفته كه از تجمع رسوبات موجود در آب آنها ناهمواریها و پستی بلندی های طبیعی با مناظر زیبا تشكیل شده است. یكی از عوارض به صورت پلی بر روی رودخانه مجاور چشمه ظاهر گشته كه در نوع خود بی نظیر می باشد . از دیگر چشمه های معدنی كه می توان برشمرد عبارتند از :

خوی : چشمه رازی – چشمه كلوانس – دسته دره – قارنجه – چشمه

خالی – چشمه ویشلق – چشمه نوایی – زارعان – بیلوار

سلماس :چشمه میناس – صدقیان

ماكو : چشمه باش كندی – چشمه زی سو – شاه آباد – سیه چشمه

منابع آب در استان آزر بایجان غربی 

نقش کوهها در نزولات جوی استان آزربایجان غربی اهمیت به سزایی دارد ، به طور کلی متوسط بارندگی سالیانه در این استان بین 300 تا 400 میلیمتر است که با توجه به میزان متوسط بارندگی در سایر نقاط ایران (حدود 280 میلیمتر) این استان در شرایط بهتری

قرار دارد. در استان آزربایجان غربی در فصل زمستان کوه و مناطقی که بیش از 3000 متر از سطح دریا ارتفاع دارند از برف سنگینی پوشیده اند وتا سال آینده در قلل این کوه برف باقی می ماند. همچنین در دامنه هایی که 1000 تا 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارند و از گزند بادهای تند شمالی محفوظ مانده اند به مقدار كافی باران می بارد كه در واقع از منابع اصلی آب هستند

كلیه آبها را در سه گروه می توان دسته بندی كرد :

الف) آب های روی زمینی یا آب های سطحی شامل : - رودها - آبشارها - آب های راكد

ب) آب های زیرزمینی

ج) آب های معدنی

الف) آب های روی زمینی یا آب های سطحی

رودها

به علت وجود كوه های مرتفع و قرار گرفتن در مسیر جریانات هوایی مدیترانه ای و اطلس شمالی رژیم  بارندگی آزربایجان غربی مدیترانه ای است و بارش های برفی و بارانی فراوان دارد. این امر خود موجب وجود آبراهه ها و رودهای متعددی در این خطه می شود به مناسبت شرایط زمین شناسی آزربایجان غربی به غیر از قسمت كوچكی از آب های ناحیه جنوب غربی ساووجبولاق (مهاباد) كه از طریق «زاب كوچك» به خلیج عربی می رود

بقیه آب های روی زمین آزربایجان غربی به دریاچه اورمیه یا از طریق رودهای آراز (ارس) و قزل اوزن به سوی دریای خزر جاری می گردند.

پس در واقع در سطح استان دو حوضه آبریز وجود دارد :

حوضه آبریز دریای خزر

حوضه آبریز دریاچه اورمیه

غیر از رودهایی كه اشاره شد مابقی رودهای استان آزربایجان غربی به حوضه آبریز دریاچه اورمیه می ریزند كه اشاره می شود.

اول ناحیه سالماس (سلماس):

در این ناحیه رودهای دیرعلی سو – زین دره و زولاچای جریان دارند. این رودها به زولاچای پیوسته پس از مشروب كردن حوزه سالماس (سلماس) در شمال كنگرلو وارد دریاچه اورمیه می شود.

دوم ناحیه اورمیه:

در این ناحیه روهای نازلوچای – روضه چای – شهرچای و باراندوزچای وجود دارند كه در نهایت همگی وارد دریاچه اورمیه می شوند.

-شهرچایی یا «بكشلوچای و بودسیر یا بوده سو» از داخل شهر اورمیه می گذرد. آب این رودخانه ها مصرف ساكنین شهر را تأمین می كند و نیز به مصرف اراضی بكشلو و جلگه اورمیه می رسد.

نازلوچای : این رودخانه از كوه های تركیه و ایران سرچشمه می گیرد ، از شعبات متعددی تشكیل می شود كه عبارتند از : سروچای یا رودخانه سرو كه از دو شعبه برادوست و سرو تشكیل می شود و سرچشمه آنها در خاك كشور تركیه است.

رود روضه چای : آب روضه چای از ارتفاعات كانی گوران در كلهر سرچشمه می گیرد.

رود باراندوزچای : این رود از كوه های مرزی ایران و تركیه و كوه های حد فاصل گدارچای واز باراند وز چای سرچشمه می گیرد. این رود از روستاهای باراندوز گذشته در حیران وارد دریاچه اورمیه می شود.

سوم ناحیه سولدوز (نقده):

رودخانه گدار در این ناحیه جاری است ، از سه شعبه اصلی رود اشنویه ، گدار و چم غلطیان تشكیل شده است. حوزه آبریز آن دریاچه اورمیه است.

چهارم ناحیه ساووجبولاق (مهاباد):

رود ساووجبولاق (مهاباد) : این رود از میان ارتفاعات پیرانشهر و سردشت می گذرد و از هم پیوستن دو شاخه اصلی «بیطاس» و «ده بكر» به وجود می آید . رودخانه ساووجبولاق (مهاباد) پس از گذشتن از شمال غربی ساووجبولاق (مهاباد) در غرب تاتائو (سیمینه رود) و شرق گدار وارد دریاچه اورمیه می شود.

پنجم ناحیه قوشاچای (میاندوآب):

در این ناحیه رودهای جیغاتی (زرینه رود) و تاتائو (سیمینه رود) جاری است.جیغاتی (زرینه رود) این رودخانه از كوههای چهل چشمه كردستان بین سقز و بانه سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شرق قوشاچای (میاندواب) در جلگه آبرفتی به چند شاخه تقسیم می شود و از گوشه جنوب شرقی به دریاچه اورمیه می ریزد. طول این رودخانه سیصد كیلومتر است.

تاتائو (سیمینه رود):

این رودخانه از ارتفاعات سقز (حوالی زنجان و ترجان) در جنوب دریاچه اورمیه سرچشمه می گیرد و پس از عبور از به ی که ندی (بوكان) و غرب قوشاچای (میاندوآب) و دشت حاصلخیز شامات به باتلاق های جنوب شرقی دریاچه اورمیه می ریزد.

منبع: جزوات مرتع و آبخیزداری اورمیه