منبع: ماهنامه تخصصی بازار کشاورزی – سال چهارم – شماره 52
1) برنامه ریزی برای كاهش هدررفت آب: *كاهش هدر رفت آب در شبكه‌های كشاورزی (بیش از 65٪) به سبب رهاسازی بیش از نیاز، تبخیر، نشت از نهرها، آبیاری در ساعات گرم و.. با توجه به حجم كاربرد آب در كشاورزى، كاهش هدر رفت در شبكه‌های كشاورزى می تواند به معنى دستیابى به میلیاردها مترمكعب آب جدید در هر سال و جایگزین صدها سد باشد. هدر رفت آب در شبكه‌های شهری به سبب نشت، كهنگی، پوسیدگی لوله ها، فشار زیاد در خطوط و... است. كاربرد راهكارهای كارا برای كاهش هدر رفت مانند نصب قطع كننده‌های خودكار برای فوریت در زمان خرابی خطوط، نصب سامانه‌های نشت‌یابی سریع، كاهش فشار آب در لوله ها و... در شبكه‌های شهری به معنى دستیابى سالانه به چند صد میلیون مترمكعب آب جدید است كه جامعه را از وجود شمار زیادى از سدها بى‌نیاز می‌سازد.
2) برنامه‌ریزی كاهش مصرف: كاهش مصرف در كشاورزی: جایگزینی روش های آبیاری با هدررفت كم مانند روش های قطره ای، لوله های كم فشار، آب فشان‌های كم‌فشار و… گسترش واریته‌های كم نیازتر به آب، كاربرد روش‌های آبیاری موثر، ترویجِ رعایت نرخ پایداری آب، كاربرد ابزارهای اقتصادی. كاهش مصرف در شهرها: اجباری كردن ساخت و كاربرد شیرهای پایشگر در برنامه‌های شهرسازی، برنامه‌ریزی نصب كنتورهای مجزا برای خانوارهای مختلف در مجتمع های مسكونی، ظرفیت‌سازی و آموزش رعایت صرفه جویی در مصرف آب و...
3) بازیافت: بازیافت زهاب كشاورزی، مصرف دوباره در كشت محصولات كشاورزی مقاوم به شوری، باغات غیرمثمر، فضای سبز و جنگل‌كاری و صنعت. بازیافت آب شرب شهرها، مصرف دوباره در باغات غیرمثمر، كشت محصولات كشاورزی غیرخوراكی، فضای سبز، جنگل كاری، صنعت. بازیافت آب به معناى یافتن منابع جدید آب است.
4) بازچرخانی و بازكاربرد آب: بازچرخانی آب بویژه آب صنعتی، الزام قانونی كاربرد چندباره آب در واحدها، الزام صنایع به تصفیه كامل زهاب خود، برنامه ریزی مصرف فاضلاب تصفیه شده صنایع در خود همان صنایع، در فضاهای سبز و جنگل كاری. در ژاپن میانگین مصرف آب صنعتى بیش از 20 بار و در ایالات متحده بیش از 15 بار است**.
5) افزایش كاربرد هر مترمكعب آب: كاربرد هر مترمكعب آب در ایران با توجه به راندمان آبیارى و كاربرد آب شهرى و صنعتى كمتر از 0,4 است كه باید براى افزایش آن تا بیش از یك ( 1)، برنامه ریزى بنیادى انجام شود. افزایش كاربرد هر مترمكعب آب تا بیش از 1 به معنى آن است كه حتى اگر زمین‌هاى آبى كشاورزى كشور 1,6 برابر رقم كنونى شود و نیز جمعیت شهرها تا 1,5 برابر رقم كنونى افزایش یابد ما بدون نیاز به سدها قادر به تامین نیاز ملى خواهیم بود.
6) كاربرد ابزارهای مالی در بخش آب: كه سریع ترین اثربخشی را دارد و در حقیقت مصرف كننده را خود به خود بسوی كاربرد كلیه رهیافت‌های بالا می كشاند كه عبارتست از فروش حجمی آب (كه بویژه در كشاورزی به كاهش شدید مصرف خواهد انجامید)، تعیین آب‌بها باتوجه به محدودیت آب در كشور و تخصیص موثر، حذف سوبسید كور و نرخ‌گذاری درست آب برپایه نرخ پایداری آن ٭٭٭
7) مشاركت انجمن های غیردولتی و آب‌بران: در تصمیم گیرى‌ها از موثرترین روشهاى مدیریت پایدار بخش آب به شمار می رود كه می تواند به ذخیره بخش بزرگى از آب مصرفى در اثر مشاركت آب‌بران شهرى و كشاورزى بیانجامد. در حقیقت انجمن‌هاى آب بران، یا مصرف كنندگان آب، از بابت پیوند نزدیك با مساله، اصلاح كنندگان بالقوه سامانه مصرف و تقاضا به شمار مى روند و می توانند میلیاردها مترمكعب آب را صرفه جویى و بازیافت كنند.
8) توسعه و احیاى قنات ها كه پایدارترین روش كاربرد آب زیرزمینى، به شمار می روند و مسائل مزمن سفره های زیرزمینى تخلیه شده در پى چاه كنى و تلمبه بى رویه آب را در پی ندارند و توهم دسترسى به آب نامحدود ایجاد نمى كنند و نیز به نشست زمین در اثر برداشت بى رویه آب و خالى شدن سفره نمی انجامند و بهره بردارى متناسب در سالهاى كم آب و پر آب را میسر می سازند. متاسفانه بسیارى از قنات ها زیر مخزن سدها از میان رفت (سد بارنیشابور، سد نهرین طبس، سد ماشكید سد سورك و...)
9) گردآورى و دروى باران همانند آب‌بندان‌هاى مازندران و گیلان از دیگر روشهاى تامین آب است كه با موفقیت كامل از صدها سال پیش انجام م یشده است
10 ) استفاده از آب شیرین كن ها كه بویژه در نواحى كنار خلیج عرب تجربیات زیادى در این زمینه وجود دارد و جزایر و كشورهاى خلیج عرب همه، آب مصرفى خود را از این روش بدست می آورند. آب بدست آمده از آب شیرین كن ها براى مصارف صنعتى، كشاورزى، فضاى سبز و مصارف شهرى كاملاٌ مناسب است و البته قیمت تمام شده آن از هر سدى ارزانتر است.
٭ برای آگاهی بیشتر در زمینه كاهش هدررفت و كاهش مصرف نگاه كنید به كتاب« آخرین واحه » نوشته ساندراپوستل ترجمه دكتر امین علیزاده،
٭٭ برای آگاه ی از تجربه جهان در زمینه بازیافت آب نگاه كنید به نشریه « آب صنعتی با تكیه برجنبه های اقتصادی »انوش نوری اسفندیاری، دفتر اقتصاد آب، سازمان مدیریت منابع آب ایران، وزارت نیرو 1380
٭٭٭ برای آگاهی بیشتر در زمینه نرخ پایداری به دو ماخذ زیر نگاه كنید:
- Peter J. Cook, «Sustainability & Nonrenewable Resources», Environmental Geosciences, Volume 6- No.4, 1999
- D.J.Merrittes & Others, Environmental Geology – Newyork, 1998.