Soru: indi Urmiye Göl su hövzəsində bu qədər əkinçilik alanın genişləyibdir, biz Urmiye Gölünü yenidən Canlandırmaq üçün əkinçiliyə bölgədə yox deməliyik yoxsa başqa işlərdə də Görmək olur?
Yanıd: ötəki ildə gərçəkləşən bir konferansda mən özəl olaraq bu qonu haqqında bir bilimsəl məqaləiylə qatılmışdım və Toplantıda mən Sulama sistemində dəyişiklər olamsını vurğuladım. Bilimsəl verilərə Görə biz Urmiye Gölü su hövzəsində tükətilən 5.5 milyard kub Suyu 4.5 milyard Kub suya çox az sürəc içində gətirək. Bu 1 milyard Artıq olan Su Urmiye Gölünə axtırılmalıdır.
Soru: Urmiye Gölünə axtarılan bu su etgili ola bilər mi?
Yanıd: tabii bu ölçüdə Su Urmiye Gölü sorununu bitirməz ancaq Urmiye Gölünün yarayan bir Yaraya hesab edərsək bu ölçüdə Su onun Qanıyan yarasını durdura bilər. Urmiye Gölünü yenidən canlandırmaq üçün tikilən Barajlardan Urmiye Gölünə bəllı ölçüdə Su axtarılmalıdır, gərək bölgədəki yasa dışı Su Qoyularına bir çarəmiz ola. Ancaq ən önəmlisi tikilən Barajlardan Urmiye Gölünə Su Axtarmaqdır.
Soru: Urmiye Gölü su hövzəsində neçə Baraj Bulunmaqdadır?
Yanıd: iran Dövlətinin Tuğralı verilərinə görə son 20 il içində Urmiye Gölü üzərinə 22 Yeni Baraj tikilmişdir ancaq 8 Baraj indilik qullanımda Ardı tikilmək sürəci yoxsa Araşdırmadadır. Doğu Azərbaycan Urmiye Gölü Su hövzəsində 36 Baraj bulunmaqdadır bu 36 Barajdan 22 indi qullanılır və ardı təmamən bitib yoxsa bitmək üzərədir. Bu Barajların Hamısı iranda Sudan sorumlu baxan tərəfindən tikilməyib və tərsinə iranin əkinçilik örgütü də Urmiye Gölü Su hövzəsində bir neçə balaca Baraj tikmişdir. Kürdistan Əyalətində də 4 Baraj bulunmaqdadır.
Soru: sizin dedklərinizlə son 33 ildə Urmiye Gölü üzərinə tikilən baraj sayısı 62 olmaqdadır da ?
Yanıd: evət, ancaq bu 62 Baraj son 33 ildir Tikilmişdir.
Soru: Urmiye Gölü üzərinə tikilən Barajlar Urmiye Gölündə nə etgisi olubdur?
Yanıd: iranda Tuğralı olaraq Su dan sorumlu baxan Urmiye Gölü üzərində tikilən Barajları savunmaqdadır və Barajların Urmiye Gölünün qurumasında etgisi olmadığını söyləməktədir, onların uzmanlarına Görə Urmiye Gölü iqlim dəyişikləği üzərə qurumaq sürəcini yaşamaqda və Tikilən Barajlar yanlız 5% Urmiye Gölünün qurumasında etgili olmuşlar. Ancaq qonuya tərəfsiz yaxınlaşan Doğa və Çevre Uzmanları bu qonuyu rədd edərək Urmiye Gölü üzərində tikilən Barajlarin Urmiye Gölünün qurumasında böyük rolları olduğunu söyləməktədirlər. Onlara Görə tikilən Barajlar Urmiye Gölünə Axan Suların yönünün dəyişdirərək Gölə bir Damca suda axtarılmasını önləmışlər.
Soru: Toplum Sayısı Artışı, Tikilən Barajların Artması və əkinçilik alanının 2 qat olması İranin iləriyə addım atmasıyla ilgilidir. Biz iranin bu qonularda iləriləməsinin Urmiye Gölünün Qurumasına nədən olaraq göstərə bilərik? Yoxsa iləriləmək və gəlişim üçün Urmiye Gölünün qurudulmasına gərək yox?
Yanıd: iranin saydığınız alanlarda iləriləməsi Urmiye Gölü və iranin başqa çevre və Doğa Alanlarında etgisi olub ancaq bunları qurudan nədən sayılmamlıdır. Iranin 30 ildə Nüfus sayımı 2 qat olub və Əkinçilik alanında iləriləməmiz imkansizdir. Ancaq sorun bu iləriləmədə Çevre və doğaya verdiğimiz zərərlərdir, biz çevre və Doğani görməməzlikdən gələrək Yaşadığımız çevreyə böyük zərərlər vermişik və Bugün Urmiye Gölünün qurudulması bu düşüncənin gətirdiği sonucudur. Iran yetgililəri iləriləməni yanlış hesab Edərək Çevreni yox saymışlar və yanlış yönətimlərdən doğurduğu sonucular bugün iranin hər bir çevre və Doğasından yaxşıca Gözlər önündədir. Örnək üçün Bəxtigan Gölməçəsidə eyni durumdadır və bölgədə Bəxtigan Gölməçəsinə tökülən suların önündə Barajlar tikildiği üçün bugün Bəxtigan Gölməçəsi Urmiye Gölü kimin eyni durumdadır.
Soru: Urmiye – Təbriz Arasında tikilən körpü Urmiye Gölünün qurumasında etgili olub mu?
Yanıd: mən bu alanda Uzman dəyiləm ancaq qonula iligli uzmanlara Görə evət etgili olub və Urmiye – Təbriz Körpüsünün tikilməsi Urmiye Gölünün suyunun dolanmasında etgili olubdur.
Soru: bu sürəcin ardı Urmiye Gölünün bir dəfəlik yox edə bilər mi? Urmiye Gölü nə zaman bütünlüklə Quruyacaqdır?
Yanıd: Evtə. əyər iran dövləti Urmiye Gölünə Axtarılamsi gərəkən Sular haqqında bir iş Görməzsə Urmiye Gölünün qurumaq sürəci dəvam edib və Urmiye Gölü bütünlüklə Quruyacaqdır. Bu olay eynən Aral Gölündə də Yaşanmışdır.
Ancaq Urmiye Gölünün kəsın ömür biçmək görə biləcəğimiz işlər, yağış oranı, Doğa və çevre vs kimin nədənlərə bağlıdır. Ancaq ön görülə bilən budur, əyər bu sürəc dəvam edərsə Urmiye Gölünün quruması kəsin və qaçınılmazdır.
Soru: Urmiye Gölü 10 il içində Quruyur mu?
Yanıd: dəqiq olaraq bunu söyləmək olmaz ancaq bilimsəl araşdırmalar bu sürəcin dəvam etməsini hesab edərək 3-5 il ömür kəsməktədırlər.
Soru: elə sanaq Urmiye Gölü bütünlüklə Quruyub və yer üzərindən sılındı, o zaman nə olacaqdır?
Yanıd: Urmiye gölündə təxminən 10 milyard Ton Duz bulunmaqdadır və Urmiye Gölü quruduqdan sonra bu Duzlar bölgədəki Fırtınalara eşlık edərək Bölgənı bütünlüklə yox edər, bölgədə Yaşam imkansiz olur, çeşidli kanserlər və xəstəliklər yayılır və demək olur yüz ilimizin çevre və Doğa Fəlakətinin birlikdə yaşarıq.
Düşünün Urmiye Gölünün qurudan əkinçilik sonucunda Urmiye Gölü quruduqdan sonra yox olur.
Soru: Tikilən Barajlarla nə etmək gərəkir?
Yanıd: Barajlarini tikilməsi önəmlidir ancaq daha önəmlisi Urmiye Gölünə axan sularıda Tikilən Barajlarda ön görməkdir. Gərək Barajlardan Daşqınlar və çeşidli yollarla yığılan suları bəllı ölçüdə Urmiye gölünə yönləndirək. Tikilən Barajların bir bölümü bölgədə Daşqınları önləmək üçün tikilibdir ancaq bu hesablari doğru düzgün etməzsək indiki kimin Urmiye Gölünə bir damca su Axmasını kəsıb və Gölü bugünkü duruma gətirmiş oluruq. Barajlarin Yönətimi son dərəcə önəmlidir.
Soru: iran Dövləti Araz Gölündən Urmiye Gölünə su gətirmək istəyir, bu iş Urmiye Gölünə yarar mı?
Yanıd: Araz Çayında var olan suların yarısı iranin və yarisi Azərbaycanindir. Iran dövləti Azərbaycan dövlətinə demədən Araz çayının suyunu Urmiye Gölünə axtaramaz. Ötə yandan Araz çayından Su qullanmaq iran dövləti üçün Muğan bölgəsi haqqında sorumluluq doğar və Muğan bölgəsinin su tükətimini hesablamadan iran dövləti Su qullanamaz. Bilimsəl veriərə Görə Araz Çayının bütün suyu bilə Urmiye Gölünün qurudulmasını önləyəməz.
Soru: Urmiye Gölünə Axan çaylar hansıdır?
Yanıd: Urmiye Gölünə çox sayıda su axmaqdadır. Cığatı, Tatu, Soyuqbulaq (Qodnarma adı Mahabad) vs hamısı Urmiye Gölünə Su axrmaqdadırlar.
Soru: bəs sizə Görə Urmiye Gölünün yenidən canladırmaq yolu əkinçilik alanından Suyun azalması və Tikilən Barajlardan Su Axtarılmasıdır?
Yanıd: Evət. əkinçilik alanı və Urmiye Gölünə axan sular arasıdnan bir normamlaşma sürəci olmalıdır. Biz Sulama sistemlərini yeniləyərək Su tükətimində böyük yararlar sağlaya bilərik. Mənim eşitdiğimə Görə iranin əkinçilik örgütü bu yöndə ilk addımları atrmaqdadır.
Soru: Urmiye Gölünün quruması Təbriz, Urmiye və bölgədəki bir neçə Türk şəhərində Göstəriləri yol açaraq qonuyu siyasiləşdirdi, sizcə qonu siyasi midir?
Yanıd: Evət, Təbriz, Urmiey və bölgə Ulusu ilk olaraq Urmiye Gölü qurumasından etgilənəckdir və onları barışçıl Göstəri haqqları vardır ancaq nədən dövlət də normal alqlanmadı mən söyləyəməm. Bölgədki insanlar Urmiye gölünün qurumasila birlikdə hər alanda etgili olacaqlarını ön görməktədirlər, Urmiye gölü başı başına bölgə Ulusunun Ekonomik, Turizm, çevrə, Su , əkinçilik,iqlim vs alanlarında etgili olaraq böyük önəm daşımaqdadır. Iran dövləti yeni tekonoloji və bilimsəl yöntəmlərlə Urmiye Gölünün qurumasını əngəlləməlidir və bölgə insanida bunu istəyir.