سیاست سدسازی در ایران سبب خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه ها شد

اومود اورمولو

بر اساس سخنان عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در همایش علل و راه‌کارهای مقابله با بحران کمی و کیفی آب ساخت 1330 سد در ایران مسبب اصلی خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، به زیر آب رفتن روستاها و آثار تاریخی، پاین‌ رفتن آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، حرکت ریزگردها، کاهش چشمگیر رفاه جامعه و .... بوده است.

بنا به سخنان احمد خاتون‌آباد بیشترین سدهای ساخته شده در دو استان‌ آزربایحان شرقی و خراسان رضوی واقع شده‌اند که هر دو استان نیز هم‌اکنون با مشکل آب دست به گریبان‌اند.

حمید چپ‌چیان 2 سال پیش نیز به عنوان وزیر نیرو افراط در سیاست سدسازی را عمده دلیل خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌هائی نظیر اورمیه، بختگان، گاوخونی و ... نامیده بود. بر اساس آمار رسمی بر روی حوزه آبی دریاچه اورمیه بیش از 73 سد بزرگ و کوچک ساخته شده که فهرست تمامی سدها قبلا در وبلاگ اخبار اورمیه منتشر گردیده است.

در دیگر سو معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا عدم کاهش 40% مصارف آب کشاورزی آزربایجان غربی مترادف با عدم احیاء دریاچه اورمیه نامیده است. رحیم میدانی با اشاره به منابع محدود آب جغرافیای ایران که بیش از 92% آب نیز در بخش کشاورزی مصرف می‌شود از کشت بیش از 90% محصولات غذائی به صورت کشت آبی خبر داده در حالیکه در اغلب کشورهای دنیا 60% تولیدات از کشت دیم و تنها 40% از کشت آب تامین می‌شوند اشاره داشته است. سخنان معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در حالی بیان گردیده که طی 3 دهه گذشته میزان زمین‌های زیر کشت در ایران بیش از 3 برابر گردیده و به طبع آن مقدار مصرف آب نیز به مراتب افزایش چشمگیری داشته است.  

بنا به باور بسیاری از تحلیلگران بی‌ط‌رف، کشت بسیاری از محصولات در بسیاری از مناطق جغرافیای ایران از بعد اقتصادی مقرون به صرفه نیست و میزان آب و هزینه‌ای که جهت به بار آوری اغلب محصولات بکار برده می‌شود بسیار بیشتر از ارزش محصولاتی می‌باشند که دارای هیچ ارزش استراتژیکی نمی‌باشند.   

سوای بارش‌های ماه‌های اخیر در حوزه آبی دریاچه اورمیه که دولت نقشی در آنها نداشته اینکه کدام برنامه مدون و اجرا شده دولت سبب افزایش چندسانتی‌متری سطح آب دریاچه اورمیه گردیده هنوز مشخص نیست، دریاچه اورمیه در ماه‌های مشابه سال‌های گذشته که در وضعیت به مراتب وخیم‌تری نیز بوده در ماه‌های مشابه به سبب بارشها با افزایش گذرای چند سانتی‌متری سطح آب مواجه بوده ولی با ورود به ماه‌های گرم که دما و به طبع آن تبخیر آب زیاد می‌گردد با کاهش قابل مشهودی مواجه گردیده است. در ماه‌های پیش رو نیز شاهد چنین روندی خواهیم بود، علاوه بر آن آمارهای رسمی حکایت از آن دارند که دریاچه اورمیه بیش از 25 میلیارد مترمکعب دارای کمبود آب مواجه هست. 

عدم تاثیر بارش‌ها در افزایش سطح آب دریاچه اورمیه

اومود اورمولو

مشاور وزیر نیرو در امور محیط زیست در گفتگوئی که با روابط عمومی وزارت نیرو(پاون) داشته یکی از علل خشک شدن دریاچه اورمیه را خشکسالی‌های اخیر و توسعه باغات و مزارع آبیاری شونده بیان نموده است.

بر اساس گفته‌های بهرام طاهری تنها طی 30 سال اخیر 300.000 هکتار بر اراضی باغات و مزارع تحت کشت افزوده شده و این یعنی 1.5 برابر بر زمین‌های آبیاری شونده حوضه دریاچه اورمیه افزوده شده است. متاسفانه ایشان به مسئله مقرون به صرفه بودن یا نبودن محصولات کاشته شده کشاورزی در منطقه هیچ اشاره‌ای ننموده است در حالیکه بسیاری از آمارها و ارقام دولتی حاکی از آن هست که اغلب محصولات کشت شده در حوض دریاچه اورمیه در قیاس با محصولات وارداتی مقرون به صرفه نمی باشند.     

طاهری بدون ارائه آمار و ارقام مستندی سخن از ممنوعیت برخی کشت‌ها که نیازمند آب زیادی می‌باشند خبر داده در حالیکه ما به عنوان ساکنین حوضه دریاچه اورمیه شاهد چنین روندی نبوده‌ایم. بر اساس آمار دولتی 29% جمعیت حوضه آبریز دریاچه اورمیه به کشاورزی مشغول می باشند.  

مشاور وزیر نیرو در امور محیط زیست با اشاره به بالانس متوسط بلند‌مدت ورودی و خروجی آب دریاچه اورمیه در بازه زمانی بزرگتر از بالانس منفی دریاچه اورمیه خبر داده است.   

کاهش 8 سانتی‌متری سطح تراز آب دریاچه اورمیه

گزارش منتشر شده توسط اداره پارک ملی دریاچه اورمیه سطح تراز آب پارک ملی دریاچه اورمیه نسبت به سال قبل در همین تاریخ با کاهش 8 سانتی‌متری مواجه می باشد. سطح تراز آب دریاچه اورمیه در روز 23 بهمن 1394 برابر با 1270.54 بیان شده است.

آمارهای دولت ایران حاکی از ان هست که شاهد بارش باران در ماه جاری در پارک ملی دریاچه اورمیه به میزان 24.1 میلی‌متر بوده‌ایم که در سال گذشته در همین تاریخ نیز 32.9 میلی‌متر باران به ثبت رسیده است. آمار دولتی ارائه شده دقیقا اشاره‌گر کاهش میزان بارندگی در منطقه نسبت به سال گذشته می باشیم. 

بسیاری از کارشناسان بی‌ط‌رف محیط زیست مهمترین عامل خشکاندن دریاچه اورمیه را سیاست سدسازی در حوضه آبریز دریاچه اورمیه بدون مد نظر قرار دادن حق آبه دریاچه اورمیه معرفی می‌کنند، بر اساس آمارهای رسمی تاکنون 73 سد بزرگ و کوچک بر روی حوضه آبریز دریاچه اورمیه ساخته شده است.

در حال حاضر آرتمیای زنده در دریاچه اورمیه وجود ندارد

اومود اورمولو

بر اساس سخنان یوسف‌علی اسدپور به علت اشباعیت آب دریاچه اورمیه اکنون در دریاچه اورمیه آرتمیای زنده‌ای وجود ندارد. رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای ایران وضعیت چرخه زیستی آرتمیا را بحرانی تلقی نموده است. در صورت انقراض کامل آرتمیای دریاچه اورمیه شاهد رخت بربستن گونه‌ی جانوری از کره زمین خواهیم بود، چونکه آرتمیای موجود در دریاچه اورمیه در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود و مختص اورمیه می باشد.  

گری لوئیس: دریاچه اورمیه به روزهای پرشکوه خود باز نمی‌گردد

نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل و هماهنگ کننده سازمان ملل متحد در ایران طی یادداشتی به وضعیت دریاچه اورمیه پرداخت، گری لوئیس در مورد دریاچه اورمیه نوشت:

من عواقب ناشی از مصرف بیش از اندازه آب را از نزدیک در دریاچه اورمیه دیدم. توسعه کنترل نشده و مصرف بیش از اندازه باعث شده تا آب دریاچه اورمیه به مقدار بسیار زیادی خشک شود. مانند دریاچه ی آرال در آسیای مرکزی.

از صحنه‌هایی که دیدم متاثر شدم. من در محیطی خشک، سرشار از نمک و سفید ایستاده بودم که روزگاری دریاچه‌ای با ابهت و زیبا بود. دیدن این صحنه من را شوکه کرد. من می‌توانستم نمک را در دهانم حس کنم. با خودم فکر می‌کردم زندگی برای مردم این منطقه با این همه نمکی که در هوا هست چگونه می‌تواند باشد؟ چه اتفاقی برای محصولات کشاورزی این منطقه می افتد؟ و چه اتفاقی برای میوه‌هایی که مزه شوری می‌دهند و در کنار جاده افتاده‌اند، می‌افتد؟ اینها همه گوشه چشمی از مشکلاتی است که انسان‌ها آنها را پدید آورده‌اند. 

سازمان ملل متحد همراه با دولت ایران، مقامات محلی و استانی به کشاروزان آموزش می‌دهد که چگونه از آب کمتری استفاده کنند. آبی که ذخیره شده می‌تواند دریاچه اورمیه را مجددا پر کند. "این دریاچه به روزهای پرشکوه خود باز نمی‌گردد اما تا حدودی ترمیم خواهد شد". دولت ژاپن با کمک‌های سخاوتمندانه خود به احیای دریاچه اورمیه کمک می‌کند و نشان می‌دهد مشکلات زیست محیطی به مرزها محدود نمی‌شود و نیازمند توجهی جهانی است.

بی‌تردید مقصود گری لوئیس از مصرف بیش از اندازه آب را می توان توسعه بخش کشاورزی در عین حالی که مقودن به صرف نیست شرح نمود، طی 36 سال گذشته زمین‌های زیرکشت در حوزه دریاچه اورمیه به 2 برابر افزایش یافته و بی‌تردید سبب اتلاف بیشتر آب گردیده است. در حالیکه نه محصولات استراتژیکی کشت شده و نه حجم آبی که برای تولید بکار رفته قابل قیاس با ارزش محصولات تولید می باشد، برای مثال بسیاری از محصولات تولیدی در منطقه را می توان از طریق کشورهای همجوار و با هزینه به مراتب کمتری تهیه نمود.  

کاهش 10 سانتی‌متری تراز سطح آب دریاچه اورمیه   

بر اساس آمار رسمی دولت ایران تراز سطح آب دریاچه اورمیه در 12 بهمن ماه سال جاری به ‌یک‌هزارو دویست و هفتاد متر و 48 سانتی‌متر از سطح دریا رسیده که در مقایسه با همین تاریخ در سال گذشته شاهد کاهش 10 سانتی‌متری سطح تراز آب دریاچه اورمیه می باشیم. در حالیکه بارندگی‌های روزهای اخیر نیز در قیاس با میزان بارش مشابه در سالهای گذشته نه روند نزولی داشته است.

کاهش 330 کیلومتر مربعی مساحت دریاچه اورمیه

بر اساس سخنان نماینده ستاد احیاء دریاچه اورمیه با خبرگزاری دولتی مهر بیش از 330 کیلومتر از مساحت دریاچه اورمیه کاهش یافته است. بر اساس نظرات خلیل ساعی احیاء دریاچه اورمیه کار 1 یا 2 سال نیست و ستاد احیاء دریاچه اورمیه احیاء دریاچه را تا پایان سال 1402 پیش‌بینی نموده است.  

یادآور شویم بسیاری از کارشناسان بی‌طرف ممترین علت خشکانیدن دریاچه اورمیه را سیاست سدسازی بدون در نظر گرفتن حق آبه دریاچه اورمیه معرفی می نمایند، اکنون بیش از 73 سد بزرگ و کوچک در حوزه آبی دریاچه اورمیه ساخته شده است. 

کاهش 11% بارش در آزربایجان غربی، احیاء کل دریاچه اورمیه امکان‌پذیر نیست

اومود اورمولو

بر اساس سخنان مدیر کل هواشناسی آزربایجان غربی با سایت فارس نیوز در سال زراعی جاری آزربایجان غربی با کاهش 11% بارش نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته مواجه می باشد.  

صادق ضیائیان از کاهش 80% بارش در شهر سولدوز(نقده) که معادل 145 میلی‌متر می باشد خبر داده است در حالیکه سال گذشته در سولدوز آزربایجان 262 میلی‌متر بارش باریده بود. پلدشت نیز با کاهش میزان بارندگی مواجه بوده به طوریکه امسال 86 میلی‌متر بارش داشته در حالیکه سال گذشته 118 میلی‌متر بارش داشته بود. هر چند که امسال بعضی از شهرها همچون ماکو و سردشت با افزایش بارش مواجه بودند ولی آمار کل بارندگی آزربایجان غربی حاکی از کاهش 11% بارش نسبت به سال گذشته می باشد.

سوای کاهش 11% بارش در آزربایجان غربی جغرافیای ایران با بحران آب مواجه می باشد، برداشت از آب‌های تجدیدناپذیر اکنون 97 میلیاردمتر مکعب هست در حالیکه می باید تنها 27 میلیاردمترمکعب از این منابع آبی برداشت می باشد. یکی از علل قطع حق‌آبه دریاچه اورمیه نیز همین مسئله می باشد.      

در دیگر سو بر اساس سخنان دبیر کارگروه آب ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست ایران احیاء کل دریاچه اورمیه امکان‌پذیر نیست.

علی‌اصغر اعلم‌ الهدی با توجه به اهمیت چالش‌های کمی و کیفی آب و در نظر گرفتن منابع آب موجود ایران احیاء کامل دریاچه اورمیه را تا مدت‌های طولانی امکان‌پذیر ندانسته و بنا به گفته‌ی وی ممکن است تبعات نامطلوبتری برای دریاچه اورمیه داشته باشد، البته ایشان به تبعات نامطلوب احیاء کامل دریاچه اورمیه هیچ اشاره‌ای نداشته‌اند.

مهناز اسلامی مدیر عامل انجمن سبزاندیشان تبریز نیز در مصاحبه‌ای با سایت دولتی مهر داشته از خطرات نمک موجود در دریاچه اورمیه سخن رانده است. بنا به گفته‌های ایشان نمک موجود در دریاچه اورمیه آزمایش گردیده و بنا به نتایج دارای عناصر سمی بسیار خطرناکی می باشد که حتی قابلیت مصرف صنعتی نیز ندارند و با پخش آنها به صورت‌ طوفانی های نمکی سلامتی میلیونها انسان در منطقه با خطر مواجه خواهد شد به طوریکه از آثار مضر نمک‌های دریاچه اورمیه می توان به بیماریهای لاعلاج ریوی، تنفسی، پوستی، سقط‌جنین در انسان و دام و حتی جهش‌های ژنتیکی اشاره نمود.    

کارشناسان بی‌طرف محیط‌زیست سیاست نادرست سدسازی، سیستم آبیاری قدیمی، مدریت غلط منابع آبی و ... را از مهمترین عوامل خشکاندن دریاچه اورمیه معرفی میکنند.

وجود 5 میلیارد تن نمک سبب عدم بازگشت دریاچه اورمیه به تراز اکولوژیک‌اش خواهد شد

اومود اورمولو

در همایش حامیان محیط‌زیست با رویکرد توسعه کیفی محیط‌زیستی مرضیه لک عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین وجود 5 میلیارد تن نمک موجود در دریاچه اورمیه را عاملی در عدم بازگشت این دریاچه به تراز اکولوژیک‌اش  معرفی نمود.

بنا به گفته لک کف دریاچه اورمیه انباشته از نمک بوده و هر چه آب وارد دریاچه گردد تبخیر خواهد شد در عین حال شوری آب دریاچه اورمیه 400 گرم بر لیتر می باشد و دریاچه اورمیه بخش اصلی حجم آب خود را از دست داده است. با این حجم از شوری برگشت دریاچه اورمیه به تراز اکولوژیک خود ناممکن هست.

عضو هیات علمی پژوهشکده زمین اذعان نمود ما باید حجم شوری آب دریاچه اورمیه را به 250 گرم بر لیتر برسانیم و برای این کال حجم بسیار زیادی آب نیاز هست، اگر این کار تحقق یابد نمکهای دریاچه اورمیه شروع به حل شدن خواهند نمود. وی اشاره نمود که ما مجبوریم نمک دریاچه اورمیه کاهش دهیم. 

علارغم وضعیت بغرنج دریاچه اورمیه تاکنون شاهد کوچکترین اقدام عملی از سوی دولت ایران در جهت احیاء دریاچه نمی باشیم به طوریکه سرنوشت دریاچه اورمیه نه به طریق متدهای علمی جهت احیاء آن بلکه به بارش‌های موجود در منطقه گره خورده است که با در نظر گرفتن حجم آبی بالغ بر 25 میلیارد مترمکعب و میزان بارش سالیانه حوضه آبریز دریاچه اورمیه می توان گفت دولت دریاچه اورمیه را به حال خود رها کرده است.  البته لازم به یادآوریست که بر اساس سخنان مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد به اصطلاح احیاء دریاچه اورمیه آذر ماه امسال دریاچه اورمیه با کاهش 28 سانتی‌متری آب در قیاس با 2 سال گذشته در همین تاریخ مواجه می باشد.

کارشناسان بی‌طرف محیط‌زیست مهمترین عوامل خشکاندن دریاچه اورمیه سیاستهای سدسازی دولت ایران، افزایش خاکهای زیرکشت، سیستم آبیاری قدیمی و ... معرفی می کنند.

کاهش 28 سانتی‌متری تراز آب دریاچه اورمیه

اومود اورمولو

بر اساس سخنان مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد به اصطلاح احیاء دریاچه اورمیه آذر ماه امسال دریاچه اورمیه با کاهش 28 سانتی‌متری آب در قیاس با 2 سال گذشته در همین تاریخ مواجه می باشد.

مسعود تجریشی در گفتگوئی که با سایت دولتی ایسنا داشته اذعان نموده که طی 20 سال گذشته هر ساله 40 سانتی‌متر از سطح آب دریاچه اورمیه کاهش یافته است. وی اشاره نموده است که اکنون دریاچه اورمیه 2.5 میلیارد مترمکعب آب دارد و تراز آن 1370.25 است. بنا به گفته مسئولین محیط زیست دریاچه اورمیه اکنون در حدود 20 الی 25 میلیارد مترمکعب با کمبود آب مواجه می باشد.

علارغم اینکه کارشناسان بی‌طرف محیط زیست پس از سیاست سدسازی دومین عامل خشکاندن دریاچه اورمیه را توسعه زمینهای کشاورزی به دو برابر را عنوان می کنند مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد به اصطلاح احیاء دریاچه اورمیه تاکید داشته که امسال نیز نیاز به اجرای طرح "به‌کاشت" نیست. در عین حال سخن گفتن از عدم نیاز به طرح به‌کاشت در حالی که بیش از 96% آب سدها در مصرف کشاورزی بوده و اغلب محصولات تولیدی در منطقه صرفه اقتصادی نداشته و هیچ کدام محصولات استراتژیک نمی باشند نشان از عدم تغییر تفکر در حوزه سیاست سدسازی می باشد. 

بر اساس آمار رسمی بر روی حوزه آبی دریاچه اورمیه تاکنون 73 سد بزرگ و کوچک ساخته شده است، بسیاری از کارشناسان محیط زیست سالهاست که بر آثار تخریبی و مضرات سدسازی اشاره می‌کنند. از آثار و پیامدهای سدسازی می توان به:

تغییرات اقلیمی

بروز باراهای سیل‌آسا

جاری شدن سیل

زیر آب رفتن آثار باستانی و فرهنگی

افزایش بیابان‌زائی

بالا رفتن سرانه مصرف آب

افزایش تبخیر سالیانه

افزایش نمک زمینهای کشاورزی

و ...     

   ‌