زمين شناسي ، ژئو مورفولوژي و خاك
درياچه اورميه در قسمتي از پهنه خرد شده بين ميكرو پليتهاي مناطق جغرافیایی تركيه و ایران در امتداد يك سيستم فعال از گسله هاي فشاري قرار گرفته است كه از بين آنها مي توان به گسله هاي شمال تبريز و گسله زرينه رود اشاره نمود
درياچه اورمیه را كوههاي بلندي احاطه كرده اند كه تعداد زيادي از آنها، ارتفاعي بيش از 2500 تا 3000 متر دارند و قله سهند در جنوب شرقي درياچه ،3707 متر ارتفاع دارد .
كف درياچه اورمیه صاف بوده و شيب بسيار كمي به طرف مركز و شمال آن وجود دارد . در قسمتهاي كم عمق به ويژه در جنوب ، كف درياچه از Rippel marks پوشيده شده است. ولي در بخشهاي عميق تر آن در مركز و شمال درياچه ،Mound features هايي ديده مي شوند كه حدود 20 تا 30 متر طول و 5 تا 10 متر پهنا داشته و يك تا 2 متر بلندي دارند و از آراگونيت تشكيل شده اند . اين پشته ها مي تواند نتيجه فرسايش كف درياچه اورمیه باشد . ريزه سرگين ها نيز سرگين آرتميا بوده كه آراگونيت محلول در آب درياچه در اطراف آنها ته نشين شده و ميله هاي كوچكي به طول 7/0 ميليمتر و قطر 1/0 ميليمتر را به وجود مي آورند .
درياچه اورميه با نام ترکی اورمو گولو داراي بيش از 102 جزيره كوچك و بزرگ بوده كه در سالهاي پر آب بسياري از آنها در آب ناپديد مي شوند . بزرگترين اين جزيره ها ،جزيره شاها یا شاهاتالا که بعد از تغییر نام اجباری اسامی ترکی جزایر دریاچه اورمیه با اسامی جعلی فارسی به شاهي تغییر داده شد. جزیره شاها(شاهی) در محل ورود تلخه رود به درياچه اورمیه قرار داشته و در بيشتر مواقع سال به ساحل شرقي پيوسته و از حالت جزيره بيرون مي آيد . جزيره قويون داغي و پليكان به همراه جزاير متعدد كوچك و بزرگ ديگر در نيمه جنوبي درياچه اورمیه واقع شده و هسته مركزي ذخيره گاه را تشكيل داده اند . جزيره شاها از سنگهاي آتش فشاني تشكيل شده ولي ساير جزيره ها از نهشته هاي آهكي و نيش گونه (Flyshaid) گاهي همراه با سنگهاي آذرين تشكيل شده اند .
منابع آب پارک ملی دریاچه اورمیه:
درياچه اورميه در يك فرو نشست (Depression ) كم عمق قرار گرفته كه ميانگين عمق درياچه حدود 6 متر و حداكثر عمق آن در شمال غربي آن حدود 13 متر است و داراي يك نوسان يك تا 2 متر درطول سال است.
تركيب شيميايي آب درياچه به طور عمده از كلرور سديم ، منيزيوم و سولفات سديم تشكيل شده است و در مناطقي كه عمق آب زياد است از غلظت املاح كاسته مي شود . PH آب درياچه بين 2/7 تا 6/7 تغيير مي كند و در صد مولكولي منيزيوم به كلسيم ، 1: 28 مي باشد و T.D.S آن بيش از 200 گرم بر ليتر است .
رودهاي تامين كننده اصلي آب درياچه اورميه شامل موارد زير مي باشند :
آجي چاي (تلخه رود) كه كيفيت نا مناسبي دارد و پس از زهكشي منطقه تبريز، آلودگي هاي شهري و صنعتي و كشاورزي آن را از سمت شرق وارد درياچه اورمیه مي سازد . زرينه رود و سيمسنه رود و رود مهاباد (ساووجبولاق) پر آب ترين رودخانه هايي هستند كه از جنوب درياچه وارد آن شده و چند تالاب كوچك در حاشيه آن به وجود آورده اند و بيش از نيمي از آب ورودي به درياچه اورمیه را تامين مي كنند . رودهاي صوفي چاي و ليلان چاي و قره چاي و قلعه چاي نيز از سمت شرق درياچه وارد آن شده و مهمترين رودهاي ورودي از سمت غرب، بار اندوز چاي، شهر چاي و نازلوچاي مي باشند و تنها رود مهم ورودي از ناحيه شمال غرب، زولا چاي مي باشد . پتانسيل آبهاي سطحي حوزه اورميه، سالانه حدود 6/5 ميليارد متر مكعب است .
درياچه سيران گل كه در جنوب غربي درياچه اورميه و به فاصله كمي از آن قرار دارد سطحي حدود 340 هكتار داشته و ارتفاع سطح درياچه از سطح درياي آزاد ،1280 متر است . آب اين درياچه شوري بسيار كمتري نسبت به درياچه اورميه داشته به نحوي كه ميزان T.D.S و غلظت سديم آن حدود يك دهم آب درياچه اورميه است .
پارك ملي دریاچه اورميه
نوع زيستگاهها :
1. مناطق كوهستاني
2. خاكهاي ماسه اي و ساحلي
3. خاكهاي شور
گونه هاي غالب :
1. Pistacia atlantica subsp. Mutica
2. Amygdalus sp
3. Juniperus excelsa
4. Artemisia sieberi subsp. Sieberi
5. Bromus spp
6. Achillea spp
7. Astragalus spp
8. Ephedra major
9. Juncus maritima
10. Frankenia pulrerulenta
11. Hordeum spp
ارزش گونه هاي گياهي ذخيره گاه پارك ملي درياچه اورميه :
الف ) ارزش دارويي
- Helychrysum rubicundum - Ziziphora tenuior
- Sideritis montana - Thymus fedtschenkoi
- Scrophularia varicag - Verbascum songaricum
- Verbascum thapsus - Gallium vetticillatum
- Salvia hydrangea - Artemisia herba - alba
- S . multicaulis - Echinops sp.
-S .reuteriana - Iris sp.
- Ziziphora capitata - Alhagi sp
- Teucrium polium - Berberis inteyerrina
- Bupleurum gerardi - Papaver sp.
- Malabaila sccacule - Fumaria vaillantii
- Pimpinclla tragium - Rumex crispus
- Torilis leptophylla - Amygdalus trichamypdalus
- Erodium ciconium - Prunus sp
- Astragalus sp. - Ephedra procera
- Rumex tuberosus - Guniperus excelsa
- Pistacia atlantica
- Glycyrhiza sp
- Cuscuta sp
ب ) ارزش صنعتي :
- Amygdalus trichamygdalus
- Juniperus excelsa
- Tamarix ramossisina
- Eremurus spectabillis
- Acanthaphyllum mucrontatum
- Celtis glabrata
- Rubia sp
- Euphorbia phumatosperma
- Pistacia atlantica
- Arum sp
- Astragalus sp
- Sideritis montana
توصيف زيستگاهها :
پارك ملي دریاچه اورميه با دارا بودن زيستگاههاي متنوع آبي و خشكي و دارا بودن تالابهاي متعدد، در بر گيرنده تنوعي از اكوسيستمها و در نتيجه تنوع جالب توجهي از گياهان مختلف است . در داخل درياچه اورميه به دليل شوري زياد آب ، گياهان گلدار وعالي قادر به رشد نيستند . تنها چند گونه جلبك از اين درياچه تا كنون گزارش شده است . در حاشيه درياچه اورمیه و در جزاير آن، نشانگر وجود جنگل هاي متراكم پسته و بادام در گذشته مي باشد!.
فهرست گياهان در معرض تهديد :
1. Extinct( EX)
Tulipa urumiensis stapf
2. Vulnerable( Vu)
Astragalus canosus maassoumi
Tamarix octandra (M.B) Bge.
3. Data deficient )DD)
Centaurea congesta wagenitz
Cousinia tenuifolia C.A.Mey
Lytherum tribracteatum salzm. Ex spreng
Astragalus parralus bornm
Lathyrus pseudo- cicera pamp
Acantholimon blakelockii mobayen
كاربريها :
نام گونه - نوع كاربري
- Thymus fedtschenkoiدارويي
- Salria hydrangeaدارويي
S . multicaul - دارويي
- S .reuterianaدارويي
- Teucrium poliuدارويي
- Ziziphora capitataدارويي
- Z . tenuior دارويي
- Verbascum songaricumدارويي
عمده ترين زيستگاههاي ذخيره گاه زيست كره پارک ملی درياچه اورميه مشتمل برزيستگاههاي آبي شامل درياچه و نواحي تالابي با پوشش وسيع ني، مصب رودخانه ها و زيستگاههاي خشكي ( جزاير ) كه به صورت زيستگاههاي جنگلي و زيستگاههاي كوهستاني و تپه ماهوري مي باشد.
عمده ترين جانوران ذخيره گاه شامل :
پرندگان :
1. Cygnus bewickii
قوي كوچك
2. Branta ruficollis
عروس غاز
3. Anser erythropus
غاز پيشاني سفيد كوچك
4. Anser anser
غاز خاكستري
5. Anas platyrhhynchos
اردك سر سبز
6. Anas clypeata
اردك نوك پهن
7. Anas acuta
فيلوش
8. Tadorna tadorna
تنجه
9. Tadorna ferruginea
آنقوت
10. Anas querguedula
خوتكاي سفيد
11. Mamaroneta angustirotris
اردك مرمري
12. Aythya nyroca
اردك بلوطي
13. Aythya ferina
اردك سر حنايي
14. Aythya fuligula
اردك سياه كاكل
15. Bucephala clangula
اردك چشم طلايي (اردك گونه سفيد )
16. Mergus merganser
هرگوس بزرگ
17. Oxyura leucocephala
اردك سر سفيد
18. Ciconia nigra
لك لك سياه
19. Phoenicoptrus ruber
فلامينگو
20. Acrocephalus arundinaceus
سسك تالابي بزرگ
21. Haliaeetus albicilla
عقاب دريايي دم سفيد
22. Haliaeetus leucoryphus
عقاب دريايي
23. Falco peregrinus
بحري
24. Falco haumanni
دليجه كوچك
25. Circus cyaneus
سنقر خاكستري
26. Oriolus oriolus
پري شاهرخ
27. Buteo buteo
سارگپه
28. Neophron percnopterus
كركس مصري (كركس كوچك)
29. Gyps fulvus
دال (كركس)
30. Aegypius monachus
دال سياه ( كركس سياه )
31. Gypaetus barbatus
هما
32. Aquila heliaca
عقاب شاهي ( شاه باز )
33. Aquila chrysaetos
عقاب طلايي
34. Podiceps cristatus
كشيم بزرگ
35. Pelecanus onocrotalus
پليكان سفيد
36. Pelecanus crispus
پليكان پا خاكستري
37. Phalacrocoran carbo
بالكان
38. Ardea purpurea
حواصيل ارغواني
39. Tringa totanus
آبچليك پا سرخ
40. Sterna repressa
پرستوي دريايي گونه سفيد
41. Sturnus vulgaris
سار
42. Limosa lapponica
گيلانشاه حناي
پستانداران :
1. Ovis orientalis gmelinii
قوچ و ميش ارضي
2. Dama dama mesopotamica
گوزن زرد
3. Canis lupus
گرگ
4. Canis aureus
شغال
5. Vulpes vulpes
روباه
6. Sus scrofa
گراز
7. Martes foina
سور سنگي ( سمور)
8. Lutra lutra
شنگ
آبزيان :
1. Artemia Urmiana
نوعي ميگو
زيستگاههاي آبي و خشكي سواحل اطراف جزايرقویون داغی (كبودان)،ائششک داغی (اشك)، شاها (اسلامي) ، ایسپیر ( اسپير) و دیله ک آداسی (آرزو)، مصب رودخانه هاي، سيمسنه رود، زرينه رود، تلخه رود، بار اندوز چاي و نازلو چاي .
گونه هاي در حال انقراض :
1. Branta ruficollis
عروس غاز
VuB1 + 2c
2. Anser erythropus
غاز پيشاني سفيد كوچك
VuA1acd + 2bcd
3. Mamaroneta angustirotris
اردك مرمري
uA1cd + 2cd , c1
4. Aythya nyroca
اردك بلوطي
LR/nt
5. Oxyura leucocephala
ا ردك سر سفيد
ENA1acde
6. Haliaeetus albicilla
عقاب دريايي دم سفيد
LR/nt
7. Haliaeetus leucoryphus
عقاب دريايي
Vuc1
8. Falco haumanni
دليجه كوچك
VuA1bce + 2bce
9. Aquila heliaca
عقاب شاهي ( شاه باز)
Vuc1
10. Pelecanus crispus
پليكان پا خاكستري
LR/cd
11. Ovis orientalis gmelinii
قوچ و ميش ارضي
VuA2cde
12. Dama dama mesopotamica
گوزن زرد
END
13. Lutra lutra
شنگ
VuA2cde
در حال حاضر از گونه هاي جانوري ذخيره گاه زيستكره پارک ملی دریاچه اورميه بهره برداري چنداني صورت نمي گيرد و تنها سالانه تعداد محدودي پروانه هاي شكار قوچ و ميش صادر مي گردد . در سالهاي گذشته از ميگو آرتميا Artemia Urmiana موجود در درياچه اورميه برداشت صورت مي گرفت اما در حال حاضر بر اساس گزارش كارشناسان محيط طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست تا ارزيابي كامل از ميزان ذخاير موجود هر گونه بهره برداري از اين جانور ممنوع اعلام شده است
ناحيه بندي ذخيره گاه زيستكره پارک ملی دریاچه اورميه :
اسامي نواحي مختلف هسته مركزي :
- جزيره قویون داغی (كبودان)
- جزيره ایسپیر (اسيپير)
- جزيره ائششک داغی (اشك)
- جزيره دیله ک داغی (آرزو)
- جزاير نه گانه
- جزيره باري
- کاظیم خان داشی، قیرخلار (كاظم داشي)
- مصب سيمينه رود
- مصب زرينه رود
- مصب تلخه رود
- باراندوز چاي
- ناز لو چاي
اسامي مختلف سپر هاي حفاظتي :
1. جزيره شاها (اسلامي)
2. تالابهاي گرده قيط و مميند
3. تالاب كاني برازان
4. تالاب گروس
5. بخش شمالي درياچه اورمیه ( سطح آب ) به جز جزيره باري و كاظیم داشي
وسعت كل منطقه : 688429 هكتار
وسعت هسته مركزي : 338121 هكتار
وسعت سپر حفاظتي : 344700 هكتار
شكل فضايي ناحيه بندي ذخيره گاه :
وسعت خشكي هسته مركزي : 8768 هكتار
وسعت آبي هسته مركزي : 334961 هكتار
وسعت خشكي سپر حفاظتي : -
وسعت آبي سپر حفاظتي : 344700 هكتار
وسعت خشكي منطقه بينابيني : 454317 هكتار
خلاصه توجيهي از اين ناحيه بندي :
درياچه اورميه دومين درياچه آب شور جهان پس از بحر الميت مي باشد . 102 جزيره در درياچه اورميه با اندازه هاي مختلف وجود دارد .
از نظر اكولوژيكي عليرغم شوري آب درياچه اورمیه درياچه زنده و فعال مي باشد ؟
پوشش گياهي با گونه هايي همانند pistacia atlantica Juniperus excelsa سطح جزاير داخل درياچه را مي پوشانند و مكان و زيستگاه مناسبي براي بسياري از پرندگان همانند Gyps fielvus Pelecannus cripus Phoenicoptrus ruler مي باشد .
به دليل عدم دسترسي انسان به منطقه و امنيت نسبي و قابل ملاحظه به عنوان هسته مركزي انتخاب گرديده است؟ . كليه مصبهاي منتهي به رودخانه هاي منتهي به درياچه كه آب شيرين درياچه را تامين مي نمايند به عنوان هسته مركزي انتخاب شده اند .
جاده شهيد كلانتري بخش شمالي و جنوبي درياچه را به دو قسمت تقسيم كرده است .
قسمت شمالي با جمعيت قابل ملاحظه اي از فلامينگو ها به عنوان سپر حفاظتي انتخاب گرديده است . منبع تغذيه فلامينگو ها به آرتميا مي باشد . منابع آب شيرين كه به درياچه وارد مي شوند تالاب حسنلو شورگل چنگيز گلي و سيران گلي مي باشد .
توريسم :
ملي : 3500 نفر
خارجی : ؟
نوع فعاليت توريستهاي منطقه شامل :
- تفريح و تفرج
- شنا
- قايقراني
- باز ديد و تحقيقات علمي
- فيلمبرداري از حيات وحش منطقه
- شكار قوچ و ميش با داشتن پروانه شكار از سازمان حفاظت محيط زيست
ذخيره گاه زيست كره پارک ملی دریاچه اورميه داراي يك مهمانسراي مجهز در داخل منطقه ( جزيره قویون داغی - كبودان ) مي باشد و همچنين محيط باني ها و سر محيط باني هاي منطقه داراي ميهمانسرا براي اقامت توريستها و باز ديد كنندگان مي باشد . علاوه بر اين برخي امكانات از قبيل قايقهاي موتوري براي مشاهده حيات وحش بويژه پرندگان ذخيره گاه وجود دارد كه به آساني مي توانند حيات وحش منطقه را از نزديك ببينند .
آمارهاي مربوط به جمعيت و اشتغال و رابطه مردم با ذخيره گاهها:
در محدوده منطقه بينابيني اورميه 448 آبادي بزرگ و كوچك با مجموع جمعيت 211000 نفر زندگي مي كنند و علاوه بر آن در اطراف آن شهرهاي بزرگي استقرار يافته اند .
بخش عمده ذخيره گاه را درياچه اورميه با مساحت بين 400000 تا 55000 هكتار در بر گرفته است و آباديها و شهرهاي فوق الذكر در اطراف آن استقرار يافته اند .
در اطراف درياچه اورمیه آثار انسان ساخت فراوان اعم از آباديها ،جاده ها، راه آهن ، صنايع و كشاورزي وجود دارد كه اهم آنها عبارتند از : جاده ارتباطي تبريز اورميه كه از وسط درياچه مي گذرد و تنها 1400 متر وسط درياچه توسط لنج هاي بزرگ موقتا نقل و انتقال صورت مي گيرد تا پل ارتباطي احداث شود .صنايع عظيم، نفت و پتروشيمي در دشت تبريز كه منتهي به شرق درياچه مي گردد استقرار يافته است . اراضي وسيع كشاورزي قوشاچای(مياندوآب)، ساووجبولاق (مهاباد) ، بناب و اورميه بخشهاي جنوبي و جنوب غربي درياچه اورمیه را پوشش داده اند .
تاسيسات بندري شرفخانه در شمال ، رحمانلو، دانالو در شرق و گلمانخانه در غرب درياچه فعال هستند .
اشتغال مردم :
دائمي / فصلي
هسته مركزي : ـــ / ـــ
سپر حفاظتي : ـــ / ـــ
منطقه بينابيني : 211000 نفر / ـــ
اطراف ذخيره گاه پارک ملی دریاچه اورميه سابقه زيستی انسان در اين منطقه به بيش از 4000 سال ميرسد.
امروزه 448 آبادي با مجموع جمعيت 211000 نفر در اطراف درياچه زندگي مي كنند.
قريب به اتفاق ساكنان ذخيره گاه از اقوام ترك هستند و به زبان تركي آزربايجاني تكلم مي كنند . تعداد محدودي از ساكنان بويژه در جنوب درياچه اورمیه به گويش كردي (مهاجرین) و تعدادي نيز به زبان آسوري تكلم مي كنند . دين رايج مردم ذخيره گاه اسلام و مذهب شيعه (ترکان سنی مذهب هم در شهر اورمیه ساکن اند) است ولي جمعيت سني مذهبها نيز بويژه در جنوب درياچه كم نيست . تعداد محدودي نيز مسيحي ( آسوري ) هستند .
در اطراف ذخيره گاه درياچه اورميه شهرهاي بزرگ و كوچك زيادي وجود دارد كه مهمترين آن شهرهاي اورميه و تبريز ( مراكز استانهاي آزربايجان غربي و آزربایجان شرقي ) است كه به ترتيب 20 تا 130 كيلومتر با درياچه اورمیه فاصله دارند. ساير شهرهاي اطراف درياچه عبارتند از: سالماس (سلماس) در غرب ، سولدوز (نقده)، قوشاچای (مياندوآب) و ساووجبولاق (مهاباد) در جنوب، بناب در شرق و شبستر در شمال .
وجود درياچه اورميه و چشم اندازها و فون غني آن بويژه پرندگان مهاجر باعث شكل گيري صنايع دستي ويژه، ترانه ها ، داستانها و ضرب المثل هايي بسيار كهن در بين مردم شده اند كه ريشه در جاذبه ها و ويژه گيهاي اين ذخيره گاه دارند .
استفاده از منابع توسط افراد محلي :
هسته مركزي : -
سپر حفاظتي : بهره برداري تفرجي و جمع آوري آرتميا و نمك از آب دريا و حمل و نقل وشكار
منطقه بينابيني : عمدتا كشاورزي، باغداري، دامداري، صنايع دستي ، زنبور داري، معدن كاري، كارگري، داد و ستد، صنايع كار گاهي و خدمات.
اثرات ناسازگار عمده شامل ايجاد جاده بر روي درياچه، محدود كردن منابع آب درياچه توسط ايجاد سدهاي متعدد بر روي رودخانه هاي منتهي به درياچه، تغيير كار بري اراضي، شكار غير مجاز، چراي دام بيش از ظرفيت مرتع، ورود مازاد سموم و كودهاي شيميايي اراضي كشاورزي اطراف به درياچه، استقرار صنايع آلوده كننده مثل پتروشيمي، پالايشگاه، كارخانه سيمان و ….
فعاليتهاي چاره جويانه عبارتند از ايجاد حقابه مناسب براي درياچه اورمیه از رودخانه هاي منتهي به آن براي جلوگيري ازكاهش آب آن، مديريت مطلوب كشاورزي اراضي اطراف درياچه در جهت افزايش راندمان آب كشاورزي و جلوگيري از مصرف بي رويه كود و سم، فعاليتهاي آموزشي ترويجي براي آگاه سازي عموم در جهت ارزشهاي بي نظير ذخيره گاه و فعاليت در جهت مشاركت دادن مردم در حفاظت و بهره برداري پايدار از آن .
بهره برداري از ذخيره گاه شامل : استفاده از مراتع حاشيه درياچه براي دام و استفاده از گياهان خوراكي و گياهان صنعتي، شكار و صيد براي تامين بخشي از منابع غذايي استفاده از لجن هاي اطراف درياچه براي درمان بيماريهاي پوستي و روماتيسمي بصورت سنتي، استفاده هاي تفرجي و شنا، استفاده از منابع آب و خاك براي كشاورزي.
در ذخيره گاه پارک ملی اورميه 448 آبادي با مجموع جمعيت 211000 نفر زندگي مي كنند .
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر