آیا توقف سدسازی می تواند دریاچه اورمیه را نجات دهد؟

اومود اورمولو

بنا به گفته چپ‌چیان وزیر نیروی دولت حسن روحانی وی خواستار توقف سدسازی های جدید در حوزه دریاچه اورمیه شده است. 

اولین سوالی که به ذهن می رسد این هست که آیا این اولین باری هست که مسئولین دولت ایران سخن از توقف سدسازی در حوزه دریاچه اورمیه می زنند یا طی چند سال گذشته الخصوص در دولت احمدی نژاد نیز طی مصوبه ای مطالعات سدسازی های جدید در حوزه دریاچه اورمیه به جزء پروژه های سدسازی در حال اجراء به تصویب رسیده بود؟ 

محمود احمدی نژاد در تاریخ 17 / 2/1392 طی دستور ویژه ای که به وزارت نیروی وقت فرستاده بود خواستار توقف کامل مطالعات سدسازی در حوزه دریاچه اورمیه شده بود (1)، در دستور ویژه احمدی نژاد چنین ذکر شده بود:

تا زمان مشخص شدن تکلیف دریاچه اورمیه هرگونه مطالعات سدسازی در حوزه دریاچه اورمیه متوقف خواهد شد، اما پروژه های سدسازی در حال اجرا امکان توقف را ندارند.   

همانطور که مشاهده می شود مسئله توقف سدسازی از سوی دولت محمود احمدی نژاد صادر شده و مسئله جدیدی نیست و ابراز این مسئله از سوی دولت روحانی تنها به عنوان ابزار پروپاگاندای دولتی برای عوام فریبی می باشد که مدیای فارس زبان و مرکزگرا که اخبار مرتبط با دریاچه اورمیه را سانسور می کند به طور وسیع دست به نشر این خبر نموده است. 

مسئله دوم تاثیر توقف پروژه های سدسازی در حوزه دریاچه اورمیه بر نجات دریاچه اورمیه می باشد

گرچه که دولت ایران نقش سدسازی ها را در خشکانیدن دریاچه اورمیه 10% اعلام می کند بنا به گفته کارشناسان بی طرف داخلی و خارجی سدسازی های بی حساب و کتاب دولت ایران در آزربایجان جنوبی و مدیریت غلط منابع آبی جزء مهمترین علت های خشکانیدن دریاچه اورمیه می باشد. بنا به اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران معاونت طرح و توسعه دفتر طرح های توسعه منابع آب (2) بر روی حوزه آبخیز دریاچه اورمیه 72 سد بزرگ و کوچک ساخته شده است، بی تردید توقف سدسازی دولت ایران در آزربایجان جنوبی می باید از 15 سال پیش که در دریاچه اورمیه اولین آثار شروع پروسه خشک شدن به وضوح قابل مشاهده بود صورت می پذیرفت نه اکنون که بنا به منابع دولتی 75% دریاچه اورمیه خشک شده است. در عین حال توقف سدسازی دولت ایران تاثیری در حقآبه ورودی به دریاچه اورمیه ندارد و مهمترین مسئله دریاچه اورمیه تامین حقابه ورودی به آن می باشد که بنا به منابع دولتی این حقابه طی امسال نیز کاهش داشته است. در عین حالی که مسئله توقف سدسازی در حوزه دریاچه اورمیه مطرح شده است گروهی از کارشناسان نیز سخن از تخریب پل میانگذر اورمیه برای نجات دریاچه اورمیه داده اند (3). طبیعتا پل میانگذر دریاچه اورمیه در خشک شدن دریاچه بی تاثیر نبوده ولی بنا به گفته کارشناسان بی طرف داخلی و خارجی یکی از عوامل فرعی در خشک شدن دریاچه اورمیه می باشد و مهمترین علل خشک شدن دریاچه اورمیه سدسازی های دولت ایران در آزربایجان جنوبی، مدیریت غلط منابع آبی ، افزایش سطح زیرکشت، راندمان پائین آبیاری، سیستم قدیمی کشاورزی و ... می باشد. تخریب پلی میانگذر اورمیه که میلیاردها تومان هزینه داشته کارغی غیرمنطقی و کم یا حتی بی تاثیر در احیاء دریاچه اورمیه می باشد. 

بنا به گفته‌ی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آزربایجان غربی دریاچه اورمیه با کمبود 20 میلیارد مترمکعبی آب مواجه هست و اولین اولویت دولت ایران می باید تامین این مقدار از حق آب برای توقف پروسه خشک شدن دریاچه اورمیه و بازگشت به حالت طبیعی باشد که تامین این مقدار از کمبود آب نیز می باید طی پروسه مشخصی از طریق 72 سد موجود بر روی دریاچه اورمیه صورت پذیرد. 

بنا به تحقیقی که از سوی دکتر مرتضی جمالی محقق مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه و آرش شریفی و علی پورمند از دانشگاه میامی آمریکا که بر روی تغییرات سطح آب دریاچه ی اورمیه صورت گرفته نشان می دهد که در دوره ی بین یخبندان پیشین (١٣٠٠٠٠ تا ١١٥٠٠٠ سال پیش) و نیز دوره ی بین یخبندان امروزی موسوم به هولوسن که در حدود ١١٠٠٠ سال پیش آغاز شده است و تا به امروز ادامه دارد، سطح آب دریاچه اورمیه نوسانات اندکی داشته است. در واقع، بر پایه ی داده های به دست آمده تا امروز، به نظر نمی رسد که دریاچه ی اورمیه در دوره ی هولوسن دچار خشک شدگی کامل شده باشد. نتایج این تحقیق ناشی از بی کفایتی کامل دولت ایران در قبال محیط زیست آزربایجان جنوبی می باشد که آثار و نتایجی همچون خشک شدن 75% دریاچه اورمیه را به ارمغان آورده است.  

منابع:

1- http://www.mehrnews.com/detail/News/2048819 

2- http://daminfo.wrm.ir/fa/dam 

3- http://www.tehrooz.com/1392/6/19/TehranEmrooz/1264/Page/10/?NewsID=138175

4- http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910406000649