نتایج یک پژوهش: با بروز مجدد خشکسالی وضعیت دریاچه اورمیه ناپایدار خواهد شد

بر اساس پژوهشی که مشترکا توسط پیمان صائمیان و امید علمی در انستیتو زمین‌سنجی دانشگاه اشتوتگارت آلمان و دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه بریستول انگلیس صورت گرفته است، در صورت بروز مجدد خشکسالی محتملا شاهد وضعیت ناپایدار دریاچه اورمیه خواهیم بود.

در این پژوهش با استفاده از مشاهدات ماهواره‌ای و اندازه‌گیری داده‌های مختلف مثل سطح آب، مساحت و حجم آب دریاچه اورمیه، بررسی میزان تبخیر و بارندگی منطقه و... بررسی شده است.

بنا به مطالعه صورت گرفته دریاچه اورمیه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ تثبیت شده است و روند مثبتی در تراز سطح آب (۱۴/۵سانتی‌متر در سال)، مساحت دریاچه اورمیه (۲۰۴ کیلومتر مربع در سال) و حجم آب (۰/۴۲ کیلومتر مکعب) داشته است.

بررسی‌های محققان حاکی از ان هست که به جز سال ۲۰۱۷ (دو ماه با خشکسالی متوسط) و ۲۰۱۶ (به نسبت مرطوب)، همه سال‌ها مطابق با اقلیم‌شناسی بلند مدت حوضه آبریز دریاچه اورمیه بوده است. با این حال حوضه آبریز دریاچه اورمیه در بهار ۲۰۱۹ آب زیادی از باران شدید دریافت کرده است. تجربه چنین دوره‌ای بدون خشکسالی از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به توقف کوچک شدن دریاچه اورمیه و رفتن آن به سمت مرحله احیا، کمک چشم‌گیری کرده است.

همچنین تعادل آب دریاچه اورمیه نشان می‌دهد که حدود ۸۰% افزایش حجم آب دریاچه از سال ۲۰۱۵ ناشی از روند مثبت جریان ورودی رودخانه‌ها و مخازن است و ۲۰% باقی‌مانده به دلیل افزایش یافتن میزان بارش به خود دریاچه بوده است.

روند مثبت آب‌گیری ۰/۴۵ کیلومتر مکعب در سال در یک طرف و روند مثبت حجم آب دریاچه اورمیه در سمت دیگر، نشان می‌دهد که دریاچه اورمیه از بخش قابل توجهی از آب بهره‌مند شده است که برای اهداف کشاورزی استفاده نشده، و به جای آن به دریاچه رها شده است.

بررسی‌ها نشان داد که ذخیره آب از سال ۲۰۱۵ تا پایان سال ۲۰۱۷ کاهش قابل توجهی نداشته و از سال ۲۰۱۵ روی هم رفته، ۱/۷±۷/۲ میلی‌متر افزایش یافته است. شرایط جدید ذخیره و شار آب حوضه اورمیه با شرایط حوالی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ قابل مقایسه است.

به گفته پژوهشگران یاد شده «به نظر می‌رسد که تثبیت شکننده است، چرا که بیشتر افزایش حجم آب دریاچه اورمیه در منطقه کم عمق جنوب که در فصل‌های گرم پتانسیل تبخیر زیادی دارند، پخش شده است. علاوه بر این، به دلیل همبستگی زیاد بین سطح آب دریاچه اورمیه و میزان بارش، مرحله بهبودی مشاهده شده در سال ۲۰۱۶ و نیمه اول سال ۲۰۱۹ ممکن است در صورت دوره خشکسالی طولانی‌تر، ادامه نداشته باشد».

برای دستیابی به یک احیای پایدار، نیاز به تلاش‌های بی‌شماری مثل جلوگیری از انحراف جریان آب دریاچه اورمیه به سمت زمین‌های کشاورزی است. نتیجه این پژوهش نشان داد که دریاچه اورمیه با یک روند عمدتا مثبت در جریان‌های ورودی، به دلیل بارندگی شدید در سال ۹۸ (۲۰۱۹ میلادی)، تثبیت شده است و بیم آن وجود دارد که با خشکسالی در سال‌های آینده این روند معکوس شود.

نتایج این پژوهش در آخرین شماره نشریه Science of the Total Environment منتشر شده است.

دریاچه اورمیه بر اثر سیاست سدسازی بدون احتساب حق‌آبه دریاچه، توسعه زمین‌های تحت کشت به دوبرابر، افزایش 2 برابری جمعیت منطقه، سیستم آبیاری قدیمی و سنتی، تشویق کاشت محصولات آب‌بر مثل چغندرقند در منطقه و ... خشکانده شده است.